- *غزل 284*
1- هاتِفی از گوشة مَیخانه دوش
گفت: بِبَخشند گُنه، مَی بنوش
عَفوِ الهی بکند کارِ خویش
مژدة رحمت برساند سروش
2- لُطفِ الهی بکند کارِ خویش
مژدة رحمت برساند سروش
3- این خـِـرَدِ خام به مَیخــانه بـَـر
تا مَیِ لعل آوردش خون به جوش
4- گر چه وِصالَش نه به کوشش دهند
هر قَــدَر ای دل کـه توانی بکوش
لُطفِ خدا بیشتر از جُرمِ ماست
نکتة سربسته چه گویی خموش
5-لُطفِ خدا بیشتر از جُرمِ ماست
نکتة سربسته چه دانی خموش
6- گوشِ من و حَلقة گیسویِ یار
رویِ من و خاکِ دَرِ مَی فروش
رِندیِ حافظ نه گُناهیست صَعب
با کــرمِ پادشــهِ جُرم پـوش
7- رِندیِ حافظ نه گُناهیست صَعب
با کــرمِ پادشــهِ عیــب پـوش
8- داورِ دین ،شاه شُجاع آن که کرد
روحِ قُدُس حلقة امرش به گوش
ای مَلِکُ العـَـرش، مُـرادَش بده
و از نَظَرِ چَشمِ بَدَش دار گوش
9- ای مَلِکُ العـَـرش، مُـرادَش بده
و از خَطَرِ چَشمِ بَدَش دار گوش
وزن غزل: مفتعلن مفتعلن فاعلات ( بحر سریع مسدس مطوی موقوف)
1- هاتِفی از گوشة مَیخانه دوش
گفت: بِبَخشند گُنه، مَی بنوش
موضوع بیت:خداوند و غفران او
مضمون بیت: شراب و نوشيدن آن
معنی واژگان:هاتف: ندا دهنده ي غيبي/ دوش: ديشب./ فضاي بيت چنان است که نوشيدن مي گناه است امّا با بخشايش خداوندي نوشيدن مي توصيه مي شود
قواعد: هاتف: اسم فاعل از هتف در شعر حافظ بیشتر مراد منادی غیبی است.
واج آرایی: تکرار حرف «ش»
معنی بیت: ديشب از گوشه ي ميکده فرشته اي از عالم غيب ندا داد، باده بنوش که گناه را مي بخشند.
محصول بيت ــ ديشب هاتفى از گوشه ميخانه گفت: خداوند گنه مى‌بخشد باده بخور؛ خداوند تعالى عفو و غفور است و اين حق بنده است كه بيش از حد اميدوار باشد زيرا حق تعالى گناهان مؤمن را به سبب توبه عفو مى‌كند چنان كه بيت آتى اين معنا را تأييد مى‌نمايد.
……………………………..
2- لُطفِ الهی بکند کارِ خویش
مژدة رحمت برساند سروش
موضوع بیت:خداوند و غفران او (امیدواری به عفوالهی)
مضمون بیت: لطف و رحمت خداي بزرگ
معنی واژگان:لطف: مهرباني/ الهي: خدايي/ مژده: بشارت/ رحمت: مهر و رحم مهرباني/ سروش: فرشته ي پيام آور، جبرئيل
آرایه ها: تناسب در لطف و رحمت و مژده و سروش
واج آرایی: تکرار حرف «ر»
معنی بیت: لطف و عنايت الهي کار خود را مي کند و فرشته ي عالم غيب مژده ي بخشش را مي آورد.
محصول بيت ــ ديشب هاتفى از گوشه ميخانه گفت: خداوند گنه مى‌بخشد باده بخور؛ خداوند تعالى عفو و غفور است و اين حق بنده است كه بيش از حد اميدوار باشد زيرا حق تعالى گناهان مؤمن را به سبب توبه عفو مى‌كند چنان كه بيت آتى اين معنا را تأييد مى‌نمايد.
……………………………………….
3- این خـِـرَدِ خام به مَیخــانه بـَـر
تا مَیِ لعل آوردش خون به جوش
موضوع بیت:خامی و پختگی (عشق به خرد پختگی می بخشد)
عشق (مقام عشق ما فوق مقام عقل-بادۀ تجلی عقل را کامل می کند)
مضمون بیت: عقل و شراب
معنی واژگان:خام: ناپخته، بي تجربه/ مي لعل: شراب سرخ/ خون به جوش آوردن: پخته کردن و به تحرّک واداشتن.
آرایه ها: نوعی تضاد در خام و خون به جوش آوردن /نوعی تضاد در خام و مي لعل
واج آرایی: تکرار حرف «خ»
معنی بیت: این عقل ناپخته نیازموده را بمیکدة عارفان رهبری کن تا بادة سرخ فام معرفت در خون وی گرمی و هیجانی پدید آورد و پخته و مجربش سازد.
…………………………….
4- گر چه وِصالَش نه به کوشش دهند
هر قَــدَر ای دل کـه توانی بکوش
موضوع بیت:کشش و کوشش (سالک باید بکوشد و به امید کشش ننشیند)
مضمون بیت: :(کوشش بيهوده ي عاشق) (لزوم کشش معشوق).
معنی واژگان:وصال: رسيدن به معشوق/ هرقدر: هر اندازه/ اي دل: اي عزيز من
آرایه ها:نوعی جناس در کوشش و مکوش
واج آرایی:تکرار حرف «ش»
معنی بیت: اگرچه با تکیه بر کوشش و طاعت خود نمیتوان بوصل یار رسید، دلا، چندانکه در توان داری کوشش کن ( مقصود آنست که علاوه بر کوشیدن بنده عنایت حق هم باید مدد کند تا آدمی بمقصود تواند رسید)
…………………………..
5-لُطفِ خدا بیشتر از جُرمِ ماست
نکتة سربسته چه دانی خموش
موضوع بیت: خداوند و غفران او (امیدواری به عفوالهی)
مضمون بیت: لطف خدا و گناه ما
معنی واژگان:لطف: مهرباني/ جرم: گناه/ نکته ي سربسته: مسأله ي پنهاني.
قواعد: سربسته: صفت مرکب مفعولی، نکته موصوف
واج آرایی: تکرار آواي «t» و «d»
معنی بیت: مهربانی و رفق ایزدی افزونتر از گناه ماست، تو از لطیفة نهانی عنایت خدا آگاه نیستی، دم فروبند.
………………………………….
6- گوشِ من و حَلقة گیسویِ یار
رویِ من و خاکِ دَرِ مَی فروش
موضوع بیت:ناز و نیاز(نیاز به درگاه محبوب)-اطاعت (کسب مقام مطیعین )
مضمون بیت: حلقه ي گوش و قبله گاه عاشق
معنی واژگان:و: در هر دو مصراع واو در مفهوم ملازمت است/ حلقه ي گيسو: پيچ و تاب زلف/ در مي فروش: درگاه ميخانه
آرایه ها: تناسب درگوش و حلقه /تناسب در حلقه با گيسو /تناسب در حلقه و در /تناسب در گوش و گيسو و روي
واج آرایی: تکرار حرف «ي»
معنی بیت: گوشم ملازم حلقة بندگی زلف دوست باد و رخسار من از مجاورت غبار آستان پیرمیفروش دور مباد.
…………………………..
7- رِندیِ حافظ نه گُناهیست صَعب
با کــرمِ پادشــهِ عیــب پـوش
موضوع بیت:خداوند و غفران او (امیدواری به عفوالهی)
مضمون بیت: گناه حافظ و کرم شاه شجاع
معنی واژگان:رندي: ظاهر بد و باطن نيکو داشتن و از لحظات عمر براي رسيدن به حق استفاده کردن، در اينجا رندي در مفهوم گناه پنهان کاري است/ صعب: سخت/ کرم: بزرگواري و بخشش و بخشايش/ عيب پوش: کسي که از خطاها و عيبهاي زيردستانش درمي گذرد.
آرایه ها: تناسب در گناه و عيب /نوعی تضاد در گناه و کرم
واج آرایی: تکرار حرف «ن» در مصراع اول و آواي «ب» و «پ» در مصراع دوم
معنی بیت: در برابر بخشش و بزرگواري پادشاه عيب پوش، رسوايي و لاابالي گري حافظ گناه سختي نيست،
محصول بيت ــ رندى حافظ نسبت به كرم پادشاه عيب پوش گناه بزرگى نيست. يعنى لطف و كرم پادشاهى كه به عيب با ديده اغماض مى‌نگرد از گناه حافظ رند بيشتر است.
…………………………………..
8- داورِ دین ،شاه شُجاع آن که کرد
روحِ قُدُس حلقة امرش به گوش
موضوع بیت:مدح ممدوح
مضمون بیت: مدح شاه شجاع
معنی واژگان:داور دين: قاضي شرع/ روح قدس: جبرائيل/ حلقه امر به گوش کردن: غلام فرمانبر کسي بودن
قواعد: حلقة امر: اضافة تخصیصی
واج آرایی: تکرار حرف «ر»
معنی بیت: شاه شجاع، حاکم عادل اسلام کسی است که جبرئیل حلقه بگوش فرمان اوست.
……………………………..
9- ای مَلِکُ العـَـرش، مُـرادَش بده
و از خَطَرِ چَشمِ بَدَش دار گوش
موضوع بیت:دعا (دعا در حق ممدوح )
مضمون بیت: دعا به شاه شجاع
معنی واژگان:ملک العرش: خداي بزرگ/ مراد: آرزو /خطر چشم بد: چشم زخم/ گوش داشتن: محافظت کردن
واج آرایی: تکرار حروف «ش» و «ر»
معنی بیت: ای خداوند، ای فرمانفرمای تختگاه آسمان خواستة وی را برآور و از چشم زخم بدان و حاسدان وی را نگاه دار.
…………………………………..
