*غزل 251*
شبِ قدر است و طی شد نامۀ هَجر
سلامٌ فــِیـِه حــَتّی مَطلـَـعِ الــفَجر
1- شبِ وَصل است و طی شد نامۀ هَجر
سلامٌ فــِیـِه حــَتّی مَطلـَـعِ الــفَجر
دِلا در عاشـقی ثابـت قَدَم باش
که در این رَه نباشد کار، بی اجر
2- دِلا در عاشـقی ثابـت قَدَم باش
که در این رَه نباشد کارِ بی اجر
3- من از رِندی نَخواهم کرد توبه
وَ لـَو آذَیتَنـِی بِالهَجرِ وَ الحَجر
4- برآی ای صُبـحِ روشن دل خدا را
که بس تاریک می‌بینَم شبِ هَجر
5- دِلَــم رفـت و ندیدم روی ِدلـدار
فَغان از این تَطاول آه از این زَجر
6- وَفا خواهی، جَفاکَش باش حافظ
فَاِنَّ الرِّبحَ وَ الخُسرانَ فی التَّجر
وزن غزل: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن(بحر هزج مسدس مقصور)
1- شبِ وَصل است و طی شد نامۀ هَجر
سلامٌ فــِیـِه حــَتّی مَطلـَـعِ الــفَجر
موضوع بیت:شب قدر (شب وصل)
مضمون بیت: وصل و شادي
معنی واژگان:وصل: رسيدن به معشوق/ طي شدن: در هم پيچيده شد، نوعي کنار گذاشته شدن، مچاله شدن/ نامۀ هجر: دفتر و طومار هجران و جدائی/سلام: سلامت و (سعادت)/ فيه: در آن/ حتّي: تا/مطلع: طلوع/ الفجر: سپيده دم، صبح
قواعد: نامه ي هجر: اضافه ي تشبيهي است يعني دوري از معشوق به نامه تشبيه شده است/ نامه ي هجر: تشبیه صریح
آرایه ها: تضاد یا طباق در وصل و هجر / تضاد يا طباق در شب و فجر/ در اين بيت صنعت تضمين يا درج به کار برده شده است يعني آيه اي از قرآن (با کمي تغيير) درج شده است. اصل آيه چنين است: سلامٌ هِيَ حَتّي مَطلَعِ الفَجر (آيه ي 5 از سوره ي قدر)
معنی بیت: شب وصال است و نامۀ جدائی در نوردیده شد، این شب هنگام سلامت و بی گزندی است تا سپیده دم(چه وقت وصال یارست)؛ مصراع دوم آیۀ 5 سورۀ قدر(97) است و در قرآن هی به جای فیه آمده است که باید مصراع را اصلاح کرد به این صورت:
سلام هی حتی مطلع الفجر
………………………………
2- دِلا در عاشـقی ثابـت قَدَم باش
که در این رَه نباشد کارِ بی اجر
موضوع بیت:عشق (ثبات عاشقی )
مضمون بیت: عشق و پايداري
معنی واژگان:دلا: اي عزيز من، اي خواننده ي اشعار من/ ثابت قدم: پايدار/ آجر: مزد
آرایه ها:تناسب در ثابت قدم و راه
واج آرایی:تکرار حرف «ر» و آواي «d» و «t»
معنی بیت: ای دل، در مهرورزی پای استوار بدار که در راه عاشقی به شرط ثبات قدم فداکاری های تو بی مزد نمی ماند.
……………………………
3- من از رِندی نَخواهم کرد توبه
وَ لـَو آذَیتَنـِی بِالهَجرِ وَ الحَجر
موضوع بیت:سالک (سالک ازرندی توبه نمی کند)
مضمون بیت: رندي
معنی واژگان:رندي: ظاهر بد و باطن نيک داشتن و از هر لحظه براي رسيدن به حق استفاده کردن/ ولو: اگرچه/ آذيتني: مرا بيازاري/ بالهجر: با دوري خود/ الحجر: ممانعت از عشق، منع کردن/ اين بيت ملمّع است يعني بيت به دو زبان فارسي و عربي است
آرایه ها: جناس در هجر و حجر
معنی بیت: من از قلندری و وارستگی بازگشت نخواهم کرد، اگر چه مرا به دوری و منع از دیدار خود آزار رسانی.
………………………….
4- برآی ای صُبـحِ روشن دل خدا را
که بس تاریک می‌بینَم شبِ هَجر
موضوع بیت:وصل وهجران(طلب وصال)
مضمون بیت: آرزوي صبح وصال
معنی واژگان:براي: طلوع کن/ صبح: سپيده دم، پيش از طلوع خورشيد، و از اين جهت است که صفت روشن دل را براي صبح مي آورد/ خدا را: براي خدا/ بس: بسيار
آرایه ها: تضاد یا طباق در صبح و شب /تضاد یا طباق در روشن «در روشن دل» و تاريک/ نوعي سجع و جناس در برآي و اي
واج آرایی: تکرار حرف «ر» و آواي «آ»
معنی بیت: ای بامداد وصال برای رضای خدا طلوع کن که شب جدائی را سخت تیره و تار می بینم.
……………………………
5- دِلَــم رفـت و ندیدم روی ِدلـدار
فَغان از این تَطاول آه از این زَجر
موضوع بیت: وصل وهجران(طلب وصال)
مضمون بیت: آرزوي ديدن روي يار
معنی واژگان:دلدار: معشوق، کسي که دل عاشق دلداده را برده است/ فغان: ناله و فرياد/ تطاول: درازدستي، ظلم و ستم/ آه: افسوس و دريغ/ زجر: راندن، ممانعت، منع، دور کردن
آرایه ها:نوعی جناس در دل و دلدار / تناسب در فغان و آه /تناسب در تطاول و زجر
واج آرایی: تکرار حرف «د» در مصراع اوّل و تکرار حرف «ز» در مصراع دوم
معنی بیت: عاشق و شيدا شدم، امّا روي معشوق را نديدم. فرياد از اين ستم و آه از اين زجري که بر من روامي دارد.
محصول بيت ــ دل به جانان دادم اما رويش را نديدم آه از اين ظلم و تعدى و آه از اين زجر و منع.
…………………………
6- وَفا خواهی، جَفاکَش باش حافظ
فَاِنَّ الرِّبحَ وَ الخُسرانَ فی التَّجر
موضوع بیت:سالک (سالک وفا می کند و جفا می کشد)
مضمون بیت: تحمّل جفاي معشوق
معنی واژگان:جفاکش: تحمّل کننده ي ظلم و ستم/ فَاِنّ: به راستي که/ الرّبح: سود/ الخسران: زيان/ في: در/ التّجر: تجارت، بازرگاني
آرایه ها: جناس و تضاد در وفا و جفا / تضاد در ربح و خسران
واج آرایی: تکرار آواي «آ»
معنی بیت: ای حافظ،اگر وفا می جوئی،بلا کش باش،چه سود و زیان در تجارت هر دو تواند بود؛ مقصود آنکه رسیدن به وصال مطلوب بی تحمل دشواری و محنت میسر نیست.
………………………………..
