- *غزل 244*
مُعاشـران، گـِـرِهِ زُلـفِ یــار بـاز کنید
شَبی خوش است، بدین قصّه‌اش دراز کنید
مُعاشـران، گـِـرِهِ زُلـفِ یــار بـاز کنید
شَبی خوش است و بدین وُصله‌اش دراز کنید
1- مُعاشـران، گـِـرِه از زُلـفِ یــار بـاز کنید
شَبی خوش است، بدین قصّه‌اش دراز کنید
2- حُضورِ خلوتِ انس است و، دوستان جَمعند
وَ اِن یَـکاد بـخوانیـد و دَر، فـراز کنـید
3- رَباب و چَنگ به بانگِ بلــند می‌گویند
که گوشِ هوش به پیغامِ اهلِ راز کنید
4- به جانِ دوست ،که غَم پرده بر شما نَدَرَد
گــر اِعتماد بــر اَلــطافِ کارسـاز کنید
5- میان عاشق و مَعشوق، فرق بسیار است
چــو یـار نـاز نـماید، شــما نیاز کنید
6- نُخُست موعظة پیرِ صُحبَت، این حرف است
که از مُصاحِبِ ناجنـس، اِحـتراز کـنید
هر آن کَسی که دَرین حَلقه نیست زندۀ عشق
براو نَمُـرده به فتـوایِّ مــن نـماز کــنـید
7- هر آن کَسی که دَرین حَلقه نیست زنده به عشق
براو نَمُـرده به فتـوایِّ مــن نـماز کــنـید
8- وگر طلب کند اِنعامی از شما حافظ
حَوالتش، به لـبِ یارِ دلــنواز کـنید
وزن غزل: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلات(بحر مجتث مثمن مخبون مقصور)
1- مُعاشـران، گـِـرِه از زُلـفِ یــار بـاز کنید
شَبی خوش است، بدین قصّه‌اش دراز کنید
موضوع بیت:همنشینی(راهگشایی در شب همنشینی )
مضمون بیت: زلف يار
معنی واژگان:معاشران: دوستان و ياران/ گره از زلف يار باز کردن: زلف بافته درهم را پريشان کردن/ خوش: دلپذير/ خواهي که تو روز نايد اي سرو بلند – زلف سيه دراز در شب پيوند (مسعود سعد)
قواعد: معاشران: جمع معاشر اسم فاعل از معاشرت.
آرایه ها: تناسب در زلف دراز با قصّه /تناسب در زلف سياه با شب / تناسب در گره با زلف /تناسب در زلف با شب و با دراز /تناسب در شب با قصّه
واج آرایی: تکرار آواي «z» و«s» و حرف «ش»
معنی بیت: ای همنشینان،گره گیسوی یار را بگشائید؛ شبی دلپذیر است با داستان درازی زلف یار آن را طولانی سازید.
……………………………….
2- حُضورِ خلوتِ انس است و، دوستان جَمعند
وَ اِن یَـکاد بـخوانیـد و دَر، فـراز کنـید
موضوع بیت: همنشینی(راهگشایی در شب همنشینی )
مضمون بیت: خلوت انس
معنی واژگان:حضور: وجود/ خلوت انس: خلوت دوستانه/ و ان يکاد: اشاره است به آيه ي «وَ اِن يَکادالّذين کفروا…» که آيه اي است که دعاي دفع چشم زخم خوانده مي شود/ فراز کردن: به معني بستن است تا بيگانگان در خلوت دوستانه وارد نشوند/ فراز کردن به معني باز کردن هم در فرهنگها هم آمده است/ بعضي «در فراز کردن را» به معني دميدن پس از خواندن وان يکاد به سوي بالا مي دانند، يعني وان يکاد بخوانيد و به بالا بدميد
قواعد: خلوت انس: تشبیه صریح
آرایه ها:تضاد در خلوت و جمع /تناسب در انس و دوستان / تناسب در خلوت و در فراز کردن
واج آرایی: تکرار حرف «س» در مصراع اوّل و حرف «ي» در مصراع دوم
معنی بیت: محفل خرمی و شادی فراهم و آماده است و یاران گردآمده آیۀ وان یکاد را که دور سازندۀ چشم بد یا عین کمال است بر زبان آورید و در را ببندید؛ و ان یکاد جزئی است از آیۀ51 سورۀ قلم(68)وَ اِن یَکادُ الَّذینَ کَفَروا لِیَزلِقونَکَ بِاَبصارِهِم لَمّا سَمِعوا الذِِّکرَ وَ یَقولونَ اِنِّهُ لَمَجنون: ای پیامبر نزدیک بود که کافران چشم زخم به تو برسانند، آنگاه که قرآن بشنوند و از رشگ گویند همانا وی دیوانه است.
…………………………………….
3- رَباب و چَنگ به بانگِ بلــند می‌گویند
که گوشِ هوش به پیغامِ اهلِ راز کنید
موضوع بیت: همنشینی(رازگشایی در شب همنشینی )
مضمون بیت: موسيقي و معنويّت
معنی واژگان:رباب و چنگ: نام دو آلت موسيقي/ اهل راز: کساني که به رازهاي عالم هستي آگاهي دارند، يعني انسانهاي کامل/
قواعد: گوش هوش: اضافه ي اقتراني است.
آرایه ها: تناسب در رباب و چنگ و بانگ و بلند و گوش کردن /تناسب در گوش کردن و پيغام /نوعی تضاد در پيغام و راز
واج آرایی:مصراع اوّل تکرار حروف «ب» و «گ» مصراع دوم تکرار «وش»
معنی بیت: رباب و چنگ به آوای رسا بیان می کنند که پیام اهل دل را بشنوید چه نوای موسیقی ندای دل است.
………………………………
4- به جانِ دوست ،که غَم پرده بر شما نَدَرَد
گــر اِعتماد بــر اَلــطافِ کارسـاز کنید
موضوع بیت:مقام توکل
مضمون بیت: توکّل
معنی واژگان:پرده دريدن: رسوا کردن، بي آبرو کردن/ اعتماد کردن: تکيه کردن معنوي/ الطاف: جمع لطف، مهرباني ها/ کارساز: خداي کارگشا و مشکل گشا.
آرایه ها: نوعی تناسب در پرده و ساز «در کلمه کارساز»
معنی بیت: سوگند به جان یار که اندوه و نگرانی پرده از راز نهان شما بر نمی گیرید چه با اعتماد بر لطف خداوند که برآورندۀ حاجت بندگان است دیگر غمی نمی ماند که پرده دری کند.
……………………………..
5- میان عاشق و مَعشوق، فرق بسیار است
چــو یـار نـاز نـماید، شــما نیاز کنید
موضوع بیت:ناز و نیاز
مضمون بیت: ناز معشوق و نياز عاشق
معنی واژگان:ناز: کرشمه و غمزه/ نياز کردن: اظهار احتياج کردن، نشان دادن اين حقيقت که به وجود و عشق او محتاج هستيد
آرایه ها: نوعی جناس در ناز و نياز
واج آرایی: تکرار آواي «آ»
معنی بیت: ميان عاشق و معشوق بسيار فاصله و تفاوت است. هرگاه معشوق ناز کرد، ناز او را بکشيد و با تمام وجود بخريد و به او ابراز نياز و تمنّا کنيد.
محصول بيت ــ بين عاشق و معشوق خيلى فرق هست. پس حالا وقتى يار ناز مى‌نمايد شماها كه عاشقانيد نياز نشان دهيد. يعنى مقتضاى حال يار ناز كردن و حال عاشق اظهار نياز است.
در بعضى نسخه‌ها به جاى «فرق بسيارست» «راز بسيارست» واقع شده اگر اين‌طور باشد كسى كه اين نسخه را انتخاب نموده و «راز» را مضاف به «بسيار» خوانده به سر زبان فرس مطلع نبوده است.
……………………………….
6- نُخُست موعظة پیرِ صُحبَت، این حرف است
که از مُصاحِبِ ناجنـس، اِحـتراز کـنید
موضوع بیت: همنشینی(دوری از ناجنس در شب همنشینی )
مضمون بیت: دوري از همنشين ناباب
معنی واژگان:موعظه: پند/ پير صحبت: مرشد، پير طريقت/ حرف: سخن/ مصاحب: همنشين/ ناجنس: ناباب، نامتناسب با عقايد و آراي فرد/ احتراز کنيد: دوري کنيد
آرایه ها: نوعی جناس در صحبت و مصاحب / تناسب در موعظه و صحبت و حرف
واج آرایی: تکرار آواي «s» و «z»
معنی بیت: اولین اندرز پیری که سالک به همنشینی و دستگیری او نیازمند است این است که از هم صحبت نا سازگار بپرهیزید که معاشرت اثربخش است.
……………………………….
7- هر آن کَسی که دَرین حَلقه نیست زنده به عشق
براو نَمُـرده به فتـوایِّ مــن نـماز کــنـید
موضوع بیت:عشق(بی عشق را زنده مخوانید)
مضمون بیت: هرکسي که عاشق نباشد مرده است
معنی واژگان:حلقه: جمع، مجمع/ فتوي: توصيه و حکم شرعي/ نماز کردن: نماز ميّت خواندن.
آرایه ها:تضاد در زنده و مرده «در کلمه ي نمرده» /ترادف در نمرده و زنده / تناسب در فتوي و نماز کردن
معنی بیت: کسی که در دایرۀ هستی به عشق زندۀ جاوید نیست، اگرچه هنوز به مرگ تن جان نسپرده باشد، به رأی شرعی من بر وی نماز مردگان بخوانید،چه تن مرده و جان بی عشق یکی باشد.
…………………………………..
8- وگر طلب کند اِنعامی از شما حافظ
حَوالتش، به لـبِ یارِ دلــنواز کـنید
موضوع بیت:همّت (همّت عالی حافظ)
مضمون بیت: حافظ و لب يار
معنی واژگان:انعام: بخشش، احسان/ حواله کردن: احاله دادن، به سر وقت کسي فرستادن/ دلنواز: مهربان، دلارام
آرایه ها: تناسب در طلب کردن و انعام و حوالت کردن
واج آرایی: تکرار آواي «آ»
معنی بیت: و اگر حافظ از شما دهشی و بخششی خواهد، براتی بر لب نوشین و دلجوی یار به نام وی(حافظ) بنویسید.
