- *غزل 242*
1- بــیا که رایَـتِ مَنصـورِ پادشاه رَسید
نُویدِ فَتح و بِشارت، به مِهر و ماه رسید
بــیا که رایَـتِ مَنصـورِ پادشاه رَسید
نُویدِ فَتح و ظَفَرتا به مِهر و ماه رسید
2-جمالِ بَخت، ز رویِ ظَفَر نِقاب انداخت
کَمالِ عدل به فـریادِ دادخواه رسید
سِپِهــر دورِ خـوش اکنون زَنَد،که ماه آمد
جهان به کامِ دل اکنون رَسَد،که شاه رسید
3- سِپِهــر دورِ خـوش اکنون کند،که ماه آمد
جهان به کامِ دل اکنون رَسَد،که شاه رسید
4- ز قاطِعانِ طَریق این زمان شوند ایمِن
قَوافلِ دل و دانـش که مَردِ راه رسید
عزیــزِ مصر، به رغمِ برادران ِغَیور
ز قَعرِ چاه برآمد به اوجِ گاه رسید
5-عزیــزِ مصر، به رغمِ برادران ِغَیور
ز قَعرِ چاه برآمد به اوجِ ماه رسید
6-کجاست صوفیِ دَجّال فِعلِ مُلحِدشَکل
بگــو بسوز که مَهدیِّ دین پناه رسید
7- صَبا، بگو که چه‌ها بر سَرَم در این غمِ عشق
ز آتــشِ دلِ ســـوزان و دودِ آه رســیــد
ز شــوق رویِ تو، شاها بدین اسیـر ِفِراق
همان رسید کز آتش، به رویِ کاه رسید
8-ز شــوق رویِ تو، شاها بدین اسیـر ِفِراق
همان رسید کز آتش، به برگِ کاه رسید
9- مَرو به خواب که حافظ به بارگاهِ قبول
ز وِردِ نیم شب و درسِ صُبحگاه رسید
*****************************
وزن غزل : مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلات(بحر مجتث مثمن مخبون مقصور)
1- بــیا که رایَـتِ مَنصـورِ پادشاه رَسید
نُویدِ فَتح و بِشارت، به مِهر و ماه رسید
موضوع بیت:توفیق (توفیق وصال یار)
مضمون بیت: شادي از ورود شاه منصور به شيراز
معنی واژگان:بيا: اين کلمه با شادي و بهجت آمده است يعني بيا تا با هم شادي کنيم/ که: (تعليلي) زيرا که/ رايت: علم، درفش، پرچم/ منصور: هم به معني سرافراز و پيروز، هم در حقيقت مقصود منصوربن مظفر است/ نويد: دعوت، فتح نامه، خبر فتح/ فتح: پيروزي/ بشارت: مژده/ مهر: خورشيد
آرایه ها: رایت منصورپادشاه: به ایهام مقصود درفش شاه منصور از سلسلۀ آل مظفر(790-795)/تناسب در رايت و منصور و پادشاه و فتح و بشارت /تناسب در رايت و مهر و ماه از جهاتي (يکي آن که سر درفش به مهر و ماه مي رسد و ديگر آن که تصوير مهر و ماه را بر روي آن نقش مي کنند).
واج آرایی: تکرار حرف «ر» و آواي «t» و «d»
معنی بیت: بشتاب که درفش پیروزمند شهریار فراز آمد و خبر خوش فتح و گشایش و مژدة پیروزی به خورشید و ماه بر شد.
………………………………………
2-جمالِ بَخت، ز رویِ ظَفَر نِقاب انداخت
کَمالِ عدل به فـریادِ دادخواه رسید
موضوع بیت: عدالت ( فراهم آمدن شرایط عدالت)
مضمون بیت: پيروزي و عدل
معنی واژگان:جمال: زيبايي که در اين ترکيب صفت پيشين بخت شده است) يعني بخت زيبا و درخشان/ روي ظفر: چهره ي پيروزي/ نقاب: روي بند/ (يعني چهره ي پيروزي آشکار شد)/ کمال: کامل بودن که در اين ترکيب صفت پيشين عدل شده است يعني عدل و دادگري کامل/ دادخواه: شاکي، شکايت کننده
قواعد:روی ظفر اضافه ي استعاري است
آرایه ها: روی ظفر: استعارۀ مکنیه/جناس در جمال و کمال /تناسب در جمال و روي و نقاب و انداختن /تناسب در عدل و دادخواه و به فرياد رسيدن
واج آرایی: تکرار آواي «آ»
معنی بیت: نیک بختی پرده از چهرۀ شاهد پیروزی برگرفت و تمام عدل یا داد کامل فریادرس ستمدیدگان و دادخواهان شد
…………………………………
3- سِپِهــر دورِ خـوش اکنون کند،که ماه آمد
جهان به کامِ دل اکنون رَسَد،که شاه رسید
موضوع بیت: عدالت (دوران پادشاه عدالت گستر جهان هستی )
مضمون بیت: شادي از ورود شاه
معنی واژگان:سپهر: آسمان/ دور: گردش/ کام دل: آرزوي دل.
آرایه ها: ماه: به استعاره مقصود ماه سفر کرده یا پادشاه است /تناسب در سپهر و دور و ماه /تناسب در جهان و شاه
واج آرایی: تکرار آواي «آ»
معنی بیت: این زمان فلک گردش دلپذیری آغاز می کند که ماه سفر کرده فراز آمد و گیتی اینک به مراد دل خود دست می یابد که پادشاه کامیاب گشت.
………………………………..
4- ز قاطِعانِ طَریق این زمان شوند ایمِن
قَوافلِ دل و دانـش که مَردِ راه رسید
موضوع بیت:حمایت (حمایت از اهل دانش و فهم توسط پادشاه عادل)
مضمون بیت: امنيّت عاشقان و علما
معنی واژگان:قاطعان طريق: راهزنان/ ايمن: در امن و امان، بي ترس و واهمه/ قوافل: کاروانها/ مرد راه: مدافع (کاروان)
قواعد: قوافل: جمع قافله/ قوافل دل و دانش: تشبیه صریح
آرایه ها: تضاد در قاطع طريق و مرد راه /تناسب در قاطع طريق و ايمن و قوافل و مرد راه و رسيدن
واج آرایی: تکرار حرف «ن» در مصراع اوّل و تکرار آواي «t» و «d» در کلّ بيت
معنی بیت: کاروانهای عرفان و علم از رهزنان تعصب و جهل اکنون در امان مانند که رهبری شایسته و راه شناس پدیدار آمد.
………………………………….
5-عزیــزِ مصر، به رغمِ برادران ِغَیور
ز قَعرِ چاه برآمد به اوجِ ماه رسید
موضوع بیت:عزّت (عزّت اولیاء فراگیرشد)
مضمون بیت: شاه منصور، يوسف زمان
معنی واژگان:عزيز مصر: مقصود حضرت يوسف (ع) است که پس از طيّ زندان، عزيز مصر شد/ به رغم: برخلاف ميل/ غيور: رشگناک و متعصب ،حسود/ قعر: ته، بن/ اوج: بلندي، فراز/ برادران غيور اشاره اي دارد به شاه يحيي و صدماتي که به شاه منصور وارد آورده است.
آرایه ها: در بيت صنعت تلميح يعني اشاره به داستان حضرت يوسف و برادران او وجود دارد./ جناس در چاه و ماه / تناسب در عزيز مصر و برادران و قعر چاه /تناسب در عزيز مصر و ماه
واج آرایی: تکرار آواي «gh» و «آ» و حرف «ر»
معنی بیت: وزیر ملک مصر حضرت یوسف به ناخواه برادران رشگناک و متعصب از تک چاه بیرون آمد و از عزت به بلندترین نقطۀ فلک ماه دست یافت ، نگاه کنید به قرآن مجید سورة یوسف آیه 11.
………………………………
6-کجاست صوفیِ دَجّال فِعلِ مُلحِدشَکل
بگــو بسوز که مَهدیِّ دین پناه رسید
موضوع بیت:عدالت (پادشاهی عدالت گسترجهان )
مضمون بیت: :(شاه منصور پشتيبان دين/ صوفي و دجّال و ملحد)
معنی واژگان:صوفي: معمولاً در ديوان حافظ صوفي با نفي و ايراد مواجه است/ دجّال: شخصي فريبکار که در آخرالزمان ظهور مي کند و مي گويند که يک چشم است/ ( تلبیس کننده و دروغگو و لقب مسیح کذاب که در آخر الزمان ظاهر شود و دعوی الهیّت کند (نقل از آنندراج))/دجال فعال: فريبکار/ملحد: کافر/ ملحد شکل: کسي که شبيه کافران است يا به شکل کافران عمل مي کند/ مهدي دين پناه: مهدي ضد دجّال و کشنده ي اوست، و دين پناه به معني پشتيبان دين است و در اينجا مقصود شاه منصور است.
قواعد: دجال فعل: صفت ترکیبی از صفت و اسم ، صوفی موصوف / ملحد شکل: صفت، صوفی موصوف/دین پناه: صفت مهدی(عج)
آرایه ها: تضاد در دجّال و مهدي /تناسب در ملحد و دين پناه /تناسب در دجال و ملحد
واج آرایی: در مصراع اول تکرار حرف «ل» معنی بیت: به پشمینه پوش ناراست کردار و فریبنده و فاسق روی از دین برگشته پیام بده که در آتش اندوه بگداز چه حضرت مهدی (عج)آخر زمان حامی دین حق ظهورکرد.
…………………………….
7- صَبا، بگو که چه‌ها بر سَرَم در این غمِ عشق
ز آتــشِ دلِ ســـوزان و دودِ آه رســیــد
موضوع بیت: حدیث فراق(یاد عهد فراق با پادشاه عدالت گستر)
مضمون بیت: عشق و ناکامي
معنی واژگان:صبا: بادي که از طرف شمال يا مشرق مي وزد و پيام آور ميان عاشق و معشوق است/ آتش دل سوزان: مقصود آتش عشق و فراق است/ دود آه: مقصود آه حسرت و نااميدي است
قواعد: غم عشق: اضافۀ بیانی(توضیحی)
آرایه ها: تناسب در آتش و سوزان و دود
واج آرایی: تکرار حرف «د»
معنی بیت: اي باد صبا، به شاه منصور بگو که از غم عشق و سوز درون و آه آتشين چه ها بر سرم آمده است.
محصول بيت ــ اى صبا بگو كه درين غم عشق از آتش دل سوزان و دود آه چه به سرم آمد. يعنى آن بلاها كه در غم عشق و محبت به سرم رسيده يك يك تقرير كن تا جانان آگاه گردد و رحم كند.
………………………………
8-ز شــوق رویِ تو، شاها بدین اسیـر ِفِراق
همان رسید کز آتش، به برگِ کاه رسید
موضوع بیت: حدیث فراق(با پادشاه عدالت گستر)
مضمون بیت: دوري از شاه
معنی واژگان:شوق: اشتياق، عشقي که همراه فراق باشد/ اسير: گرفتار/ همان رسيد: يعني همان کاري که آتش با برگ کاه مي کند، يعني سوختن و تباهي/ برگ کاه: پرکاه
آرایه ها: تضاد در آتش و برگ و کاه / نوعی تناسب در شوق و فراق
معنی بیت: اي شاه، از اشتياق ديدار روي تو به اين گرفتار در زندان جدايي، همان رسيد که از آتش به کاه مي رسد.
محصول بيت ــ شاها از شوق روى تو به اين اسير فراق همان رسيد كه از آتش به كار رسيد يعنى سوختن و خاكستر شدن.
………………………..
9- مَرو به خواب که حافظ به بارگاهِ قبول
ز وِردِ نیم شب و درسِ صُبحگاه رسید
موضوع بیت:گریۀ سحری(ورد نیمه شب-شب زنده داری)-غفلت (غفلت مذموم در شکرخواب صبحدم )
مضمون بیت: حافظ و دعا و درس
معنی واژگان:بارگاه قبول: مقبوليت درگاه حق/ ورد: دعا/ درس صبحگاه: درسي که به هنگام بامداد مي خوانند
قواعد: بارگاه قبول: تشبیه صریح
آرایه ها: تناسب در خواب و نيم شب و صبحگاه /تناسب در ورد و قبول
واج آرایی: تکرار حروف «ب» و «ر»
معنی بیت: غافل مشو که حافظ با دعای شب و درس صبحگاهی به آستان پذیرش و حسن قبول راه یافت و پسندیدۀ حق شد.
………………………………….
