- *غزل 241*
1- مُعاشِران زِ حَریفِ شبانه یاد آرید
حُقـوق ِبَندگیِ مُخلِصانه یاد آرید
به وَقتِ ســرخوشـی از راهِ نـالة عُشّاق
به صوت و نغمة چنگ و چَغانه یاد آرید
2- به وَقتِ ســرخوشـی از آه و نـالة عُشّاق
به صوت و نغمة چنگ و چَغانه یاد آرید
3- چو لُطفِ باده کند جلوه در رُخِ ساقی
ز عاشقــان به سُرود و تَرانه یاد آرید
4- چو در میانِ مُراد آورید، دست امید
ز عَهدِ صحبتِ ما در میانه یاد آرید
سَمَندِ دولت اگر چند، سرکش است ولی
ز همــرهان به سَـرِ تازیانه یاد آرید
5- سَمَندِ دولت اگر چند، سرکشیده رَود
ز همــرهان به سَـرِ تازیانه یاد آرید
6- نِمی‌خورید زمانی غَمِ وفاداران
ز بی‌وفائیِ دورِ زمانه یاد آرید
7- به وجهِ مَرحمت ای ساکنانِ صَدرِ جَلال
ز رویِ حــافِظ و ایـن آستــانه یاد آرید
*******************************
وزن غزل: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فع لان(بحر مجتث مثمن مخبون اصلم مسبغ)
1- مُعاشِران زِ حَریفِ شبانه یاد آرید
حُقـوق ِبَندگیِ مُخلِصانه یاد آرید
موضوع بیت:همدلی(پاس داشت یاران مخلص-(همدلی با یاران رفته و غایب )
مضمون بیت: طلب توجه خاطر از دوستان
معنی واژگان:معاشران: دوستان و همنشينان/ حريف: دوست، هم پياله (با در نظر گرفتن کلمه ي شبانه)/ حقوق: حقهايي که از کسي به گردن کسي يا کساني است/ بندگي: نوکري، اطاعت/ مخلصانه: صادقانه و بي ريا
قواعد: معاشر: اسم فاعل از معاشرت/حریف شبانه: موصوف و صفت نسبی.
آرایه ها: تناسب در معاشران و حريف و شبانه و بندگي
واج آرایی: تکرار حروف «ن« و «ي» و «ر»
معنی بیت: ای همنشینان، از مصاحب بزم شبانۀ خود یاد کنید و حقهائی که خدمت با اخلاصم به شما برای من(حافظ) مقرر داشته است، به فراموشی مسپارید.
………………………………………
2- به وَقتِ ســرخوشـی از آه و نـالة عُشّاق
به صوت و نغمة چنگ و چَغانه یاد آرید
موضوع بیت: همدلی((همدلی با یاران رفته و غایب )
مضمون بیت: ياد عاشقان
معنی واژگان:سرخوشي: خوشي و سرمستي/ صوت و نغمه: آواي خوش/ چنگ: نوعي آلت موسيقي/ چغانه: سازي است از خانواده ي آلات ضربي بعضی گویند ساز قانون است
آرایه ها: تضاد یا مطابقه در آه و ناله با صوت و نغمه/ تناسب در سرخوشي و صوت و نغمه و چنگ و چغانه
معنی بیت: هنگام مستی و شادی با آوای چنگ و نوای قانون یادی از دم جانسوز و افغان عاشقان کنید و آهنگی به یاد ما بیدلان بنوازید.
…………………………………
3- چو لُطفِ باده کند جلوه در رُخِ ساقی
ز عاشقــان به سُرود و تَرانه یاد آرید
موضوع بیت:همدلی(حق دوستی را باید به جای آورد-(همدلی با یاران رفته و غایب )
مضمون بیت: ساقي و جلوه ي باده
معنی واژگان:لطف: لطافت و رنگ خوش/ باده: شراب/ سرود و ترانه: آواي خوش عاشقانه
معنی بیت: چون صفای می از چهرۀ ساقی پرتوافکن شود، از مهرورزان با سرود و ترانه ای یادکنید.
………………………………………
4- چو در میانِ مُراد آورید، دست امید
ز عَهدِ صحبتِ ما در میانه یاد آرید
موضوع بیت: همدلی(همدلی با یاران رفته و غایب )
مضمون بیت: به آرزو رسيدگان و ياد رفيقان
معنی واژگان:ميان: کمر/ عهد صحبت: دوران رفاقت و همنشيني/ چو با حبيب نشيني و باده پيمايي – به ياد دار محبّان باد پيمارا
قواعد: دست اميد: اضافه ي اقتراني.
آرایه ها: میان مراد:کمر شاهد مقصود، استعارۀ مکنیه / دست امید: استعارۀ مکنیه /جناس در ميان و ميانه
واج آرایی:تکرار حروف «م» و «ي»
معنی بیت: چون دست امید در کمرشاهد مقصود زدید از پیمان دوستی و آشنائی درآن اثناء یادکنید.
……………………………….
5- سَمَندِ دولت اگر چند، سرکشیده رَود
ز همــرهان به سَـرِ تازیانه یاد آرید
موضوع بیت:همدلی ( در پادشاهی از گدایان یاد کردن-(همدلی با یاران رفته و غایب )
مضمون بیت: در زمان خوشي و خوشبختي از رفيقان ياد کنيد
معنی واژگان:سمند: اسب، اسب زرد رنگ/ دولت: خوشبختي/ سرکشيده: باشتاب، تند/ همرهان: دوستان، رفيقان/ به سر تازيانه: با بخشندگي و جوانمردي/ شاهان با اشاره با سر تازيانه آنچه مي خواسته اند ببخشند به افراد مختلف، در حال سواري مي بخشيده اند
آرایه ها: تناسب در سمند و سرکشيده و رود و سر تازيانه
واج آرایی:تکرار آواي «s» و «z»
معنی بیت: اگرچه توسن بخت گردن افراشته میرود ولی شما از همرهان خود به کرم(به اشارۀ تازیانه)یادی کنید.
………………………………..
6- نِمی‌خورید زمانی غَمِ وفاداران
ز بی‌وفائیِ دورِ زمانه یاد آرید
موضوع بیت:همدلی(همدلی وغمخواری با یاران رفته و غایب )-دنیا و بی اعتباری آن
مضمون بیت: بي وفايي دوران
معنی واژگان:غم خوردن: غصّه خوردن به خاطر گرفتاري ديگران/ دور: گردش/ زمانه: روزگار، دوران
آرایه ها: جناس در زمان و زمانه/نوعی جناس در وفاداران و بي وفائي
واج آرایی:تکرار آواي «آ» و حروف «د» و «ر»
معنی بیت: یک لحظه به غمخواری یاران وفا پیشه نمی پردازید،آخر از پیمان شکنی گردش روزگار هم یادی کنید.
……………………………..
7- به وجهِ مَرحمت ای ساکنانِ صَدرِ جَلال
ز رویِ حــافِظ و ایـن آستــانه یاد آرید
موضوع بیت:همدلی(در پادشاهی از گدایان یاد کردن – همدلی با یاران رفته و غایب )
مضمون بیت: حسن طلب
معنی واژگان:بوجه: از روي/ مرحمت: لطف و مهرباني و رحمت/ ساکنان صدر جلال: بزرگان صدرنشين.
آرایه ها: تضاد در آستانه و صدر /تناسب در وجه و روي /تناسب در روي و آستانه
معنی بیت: ای مقیمان پیشگاه عظمت و بزرگی ازآن زمان که حافظ بر این آستانه چهره به ارادت می سوزد، به شیوۀ مهربانی یادکنید.
…………………………………..
