*غزل 237*
1-نَفَـس بـرآمد و کام از تو بـر نمی‌آید
فَغان که بَختِ من از خواب در نمی‌آید
2- صَبا به چَشمِ من انداخت خاکی از کویش
کــه آبِ زنـدگـیـم در نَظَـر نمی‌آید
3- قَــدِ بُلـَندِ تو را تا به بَر نمی‌گیرم
درختِ کام و مُرادَم به بر نمی‌آید
مَگَر به رویِ دلارایِ یارما ، وَرنه
به هیچ وَجهِ دگر کار بر نمی‌آید
4- مَگَر به رویِ دلارایِ یارما ، وَرنی
به هیچ وَجهِ دگر کار بر نمی‌آید
5-مُقیمِ زُلفِ تو شد دل که خوش سَوادی دید
وزان غَـریـبِ بَلاکَـش خـبـر نمی‌آید
6- زِ شَستِ صِدق، گُشادم هزار تیر دعا
ولـی چه سود؟ یکی کارگَر نمی‌آید
زِ شَستِ صِدق، گُشادم هزار تیر دعا
وَز آن میانه یکی کارگَر نمی‌آید
7- بَسَم حکایت دل هست با نَسیم ِسَحَر
ولی به بَختِ من امشَب سَحَر نمی‌آید
8- در این خیال به سر شد زمان ِعُمر و هنوز
بـلایِ زُلـفِ سیـاهـَت به سـر نمی‌آید
9- ز بس که شد دلِ حافظ رَمیده از همه کس
کــنون ز حَـلــقة زلـفـت بـه در نمی‌آید
*کمینه شَرطِ وفا ترکِ سر بود حافظ
برو،برو،زتو این کار اگر نمی آید
*****************************
وزن غزل: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فع لن (بحر مجتث مثمن مخبون اصلم)
1-نَفَـس بـرآمد و کام از تو بـر نمی‌آید
فَغان که بَختِ من از خواب در نمی‌آید
موضوع بیت:عنایت (تمنای وصال )-وصال (وصال دیریاب)
مضمون بیت: گله از بخت و عدم وصال معشوق
معنی واژگان:نفس برآمد: مردم، به مرگ نزديک شده ام/ کام برنمي آيد: به آرزو نمي رسم/ فغان: آه! فرياد! (اعتراض توأم با رنج و درد)/ از خواب در نمي آيد: بيدار نمي شود.
آرایه ها:در نمي آيد و برنمي آيد در عين آنکه با هم قافيه و رديف هستند جناس هم دارند
واج آرایی: تکرار حرف «ب»
معنی بیت: نفسم برید و جانم به لب رسید و مرادم از تو حاصل نشد ، فریاد که طالع ناسازگار من از خواب غفلت بیدار نمی شود.
………………………..
2- صَبا به چَشمِ من انداخت خاکی از کویش
کــه آبِ زنـدگـیـم در نَظَـر نمی‌آید
موضوع بیت:نفحات ربّانی(ترجیح خاک کوی یار برآب حیات در نظر عاشق)
مضمون بیت: خاک کوي دوست و برتري آن بر آب حيات
معنی واژگان:صبا: بادي که از طرف شمال يا مشرق مي وزد و پيام آور و پيامبر ميان عاشق و معشوق است/ آب زندگي: آب حيات
آرایه ها: تناسب در صبا و انداختن و خاک و کوي /تناسب در چشم و نظر / نوعی تناسب و تضاد در خاک و آب
واج آرایی: تکرار حرف «ن» و آواي «آ»
معنی بیت: باد بهاری غباری از کوی یار به دیدۀ من افکند ، چنانکه از آن پس چشمۀ آب بقا در برابر خاک کوی محبوب در چشم من بیقدرآمد
……………………………………
3- قَــدِ بُلـَندِ تو را تا به بَر نمی‌گیرم
درختِ کام و مُرادَم به بر نمی‌آید
موضوع بیت:عنایت (تمنای وصال – عاشق به کمتر از وصل رضا نمی دهد)
مضمون بیت: آرزوي عاشق
معنی واژگان:بر: (در مصراع اوّل) آغوش، (در مصراع دوم) ميوه، ثمر/ نمي گيرم: نگيرم/درخت کام و مراد: کام يعني آرزو و مراد
قواعد: نمي گيرم، مضارع اخباري منفي به جاي مضارع التزامي/ يعني هدف و مقصود به درخت تشبيه شده (اضافه ي تشبيهي) / درخت کام و مراد: تشبیه صریح
آرایه ها: تناسب در قد بلند و درخت / جناس در بر و بر
واج آرایی: تکرار حرف «ب» و آواي «آ»
معنی بیت: تا بالای افراشته تو را در آغوش نگیرم ، نهال آرزو و مقصود من بارور نمی شود.
………………………………
4- مَگَر به رویِ دلارایِ یارما ، وَرنی
به هیچ وَجهِ دگر کار بر نمی‌آید
موضوع بیت: عنایت (تمنای وصال – عاشق به کمتر از وصل رضا نمی دهد)
مضمون بیت:چهره ی یار
معنی واژگان:دل آرا: روشن کننده و (آرامش دهنده ي) دل/ ور ني: وگرنه/ به هيچ وجه: به هيچ روي، به هيچ طريق/ کار برنمي آيد: کار سرانجام نمي گيرد.
آرایه ها: «وجه» ايهام دارد چون معني آن روي است و روي يک معني آن سوي و طريق و معني ديگر آن چهره است که با «روي» در مصراع اول ترادف دارند
واج آرایی: تکرار حرف «ي»
معنی بیت: جز آنکه رخسار دلجوی و دلارام یار مدد کند و گرنه به هیچ طریق دیگر کار ما سامان نمی پذیرد.
……………………..
5-مُقیمِ زُلفِ تو شد دل که خوش سَوادی دید
وزان غَـریـبِ بَلاکَـش خـبـر نمی‌آید
موضوع بیت:وحدت و کثرت (سالک در کثرت زلف از وحدت وصال باز میماند)
مضمون بیت: زلف معشوق و دل عاشق
معنی واژگان:مقيم: اقامت کننده، وطن گزيده/ خوش: دلپذير، زيبا و دلکش/ سواد: سياهي، منظره ي شهر که از دور پيدا مي شود، و نیز به معنی کشور و شهر ، در اینجا به ایهام معنی آخر مراد است /غريب: دور از وطن/ بلاکش: تحمل کننده ي درد و رنج، دردمند
آرایه ها: تناسب در مقيم و سواد /تناسب در غريب و خبر /تناسب در زلف و سواد / نوعی تضاد در مقيم و غريب
واج آرایی: تکرار حرف «ر» در مصراع اول و حرف «ب» در مصراع دوم
معنی بیت: دل در شکنج گیسوی تو جای گزید که شهری یا جایگاهی دلپذیرست و از آن آوارۀ محنت آزموده (دل) دیگر خبری نمی رسد.
…………………………..
6- زِ شَستِ صِدق، گُشادم هزار تیر دعا
ولـی چه سود؟ یکی کارگَر نمی‌آید
موضوع بیت:مقام صدق (مقام صدق مقدمۀ وصال است)- سالک مجذوب ( دست دادن وصال به اختیار یار است و نه دیگر)
مضمون بیت: دعاي رسيدن به معشوق
معنی واژگان:شست: زهگير، وسيله اي فلزي يا استخواني که در انگشت ابهام مي کردند و در وقت تيراندازي زه کمان را با آن مي گرفتند/ کارگر: مؤثر/ تير گشادن: تيراندازي کردن.
قواعد: شست صدق: اضافه ي تشبيهي است، يعني صدق و راستي به شست تشبيه شده است/ تير دعا: اضافه ي تشبيهي است يعني دعا به تير تشبيه شده.
آرایه ها: تناسب در شست صدق: استعارۀ مکنیه شست و گشادن و تير و کارگر
معنی بیت: از زهگیر کمان راستی و نیت درست هزار ناوک دعا افکندم ، اما فایدهای نکرد و یکی مؤثر نیفتاد و به آماج مراد نرسید.
……………………………
7- بَسَم حکایت دل هست با نَسیم ِسَحَر
ولی به بَختِ من امشَب سَحَر نمی‌آید
موضوع بیت:حدیث فراق (فراق یار نفس گیر است)
مضمون بیت: (داستان دل/ بخت عاشق)
معنی واژگان:بسم: بسيار مراد/ حکايت دل: داستان دل، داستان عشق تا سرانجام دل/ به بخت من: از بخت بد من.
قواعد: بسم حکایت دل هست: «م»ضمیر متصل ، متمم مسند
آرایه ها: تناسب در نسيم وسحر و امشب
واج آرایی: تکرار حرف «س» در مصراع اول و آواي «ب» و «م» در مصراع دوم
معنی بیت: قصّه هاي بسياري از دل دارم که به باد صبا بگويم، ولي از بخت بد و ناسازگار من امشب هم سحر نمي آيد و صبح نمي شود.
……………………
8- در این خیال به سر شد زمان ِعُمر و هنوز
بـلایِ زُلـفِ سیـاهـَت به سـر نمی‌آید
موضوع بیت:حدیث فراق (حکایت زلف پایان پذیرنیست)
مضمون بیت: زلف معشوق
معنی واژگان:خيال: تصوّر بيهوده/ به سر شد: به پايان رسيد/ به سر نمي آيد: به پايان نمي رسد
آرایه ها: تناسب در سر و زلف ب/تناسب در بلا و سياه / به سر عاشق آمدن زلف معشوق نيز وجهي دارد/ تناسب در به سر شدن و به سر آمدن با زمان و عمر و هنوز
واج آرایی: تکرار آواي «s» و «z»
معنی بیت: در این تصور باطل زندگانی سپری شد و محنت دور ماندن از گیسوی سیاه تو هنوز پایان نمی پذیرد و دست عاشق به زلف تو نمی رسد.
…………………..
9- ز بس که شد دلِ حافظ رَمیده از همه کس
کــنون ز حَـلــقة زلـفـت بـه در نمی‌آید
موضوع بیت:عشق (عاشق و اسارت در بند زلف- عزلت(مقیم زلف سیاه-گریز از خلق و مقیم حلقۀ زلف یار)
مضمون بیت: زلف معشوق و دل عاشق
معنی واژگان:رميده: گريزان و گريزان بودن از همه کس که نوعي ديوانگي است/ حلقه ي زلف: پيچ و تاب زلف با اشاره به حلقه ي زنجيري که بر پاي ديوانگان مي بستند
آرایه ها: نوعی تناسب در رميده و حلقه
معنی بیت: دل حافظ چنان از بی وفایی همگان گریزان شد که اینک در خم گیسوی تو مقیم ماند و از این جای خوش بیرون نمی آید.
……………………….
