- * غزل 217 *
1-مُسَلمانان مَرا وَقتی دِلی بود
که با وی گفتمی گر مُشکلی بود
بگردابی چو می افتادم از چَشم
بتدبیرش اُمیدِ ساحِلی بود
2-بگردابی چو می افتادم از غم
بتدبیرش اُمیدِ ساحِلی بود
3-دِلی هَمدَرد و یاری مَصلَحَت بین
که اِستِظهارِ هر اهلِ دلی بود
4-زِمَن ضایِع شد اندر کویِ جانان
چه دامن گیر یارب منزلی بود
5-هُنَر بی عیبِ حِرمان نیست لیکن
ز من مَحروم تر کِی سائلی بود؟
6-برین جانِ پریشان رحمت آرید
که وقتی،کاردانی کامِلی بود
7-مرا تا عشق، تعلیمِ سخن کرد
حدیثم نکتة هر محفلی بود
*سِرِشکَم در طَلَب دُرّها فشانید
ولی از وصلِ او بی حاصِلی بود
مگو دیگر که حافِظ نکته دانست
که ما دیدیم و مِسکین غافِلی بود
مگو دیگر که حافِظ نکته دانست
که ما دیدیم و مُحکَم غافِلی بود
8-مگو دیگر که حافِظ نکته دانست
که ما دیدیم و مُحکَم جاهِلی بود
******************************
وزن غزل 217: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل (بحر هزج مسدس مقصور)
1-مُسَلمانان مَرا وَقتی دِلی بود
که با وی گفتمی گر مُشکلی بود
موضوع بیت:مقام فناء(دل را در راه محبوب فدا کردن )
مضمون بیت: دل حافظ
معنی واژگان: گفتمي: مي گفتم
قواعد:
آرایه ها:تشخیص دارد.
واج آرایی: تکرار حروف «ي» و «م»
معنی بیت: اي مسلمانان، زماني دلي داشتم که مشکلم را به او مي گفتم.
محصول بيت ــ اى مسلمانان زمانى دلى داشتم كه هر مشكلى پيدا مى‌كردم به او مى‌گفتم. يعنى در كتمان راز عشق به قدرى مصر بودم كه به جز دل آن را به كسى اظهار نمى‌كردم
………………………………….
2-بگردابی چو می افتادم از غم
بتدبیرش اُمیدِ ساحِلی بود
موضوع بیت:دل(چاره جویی از دل)
مضمون بیت: دل کاردان
معنی واژگان:گرداب: ورطه/ تدبير: کارداني.
آرایه ها:تناسب و نوعی تضاد در گرداب و ساحل
واج آرایی:تکرار حرف «ب»
معنی بیت: هنگامي که در گرداب غم مي افتادم و به بلا و سختي گرفتار مي شدم، اميد داشتم که با چاره انديشي دل، از درد و غم رهايي يابم و به ساحل نجات برسم.
به درياى اشكم كه مى‌افتادم، اميد خلاص شدن از آن‌جا به معاونت او بود.
……………………….
3-دِلی هَمدَرد و یاری مَصلَحَت بین
که اِستِظهارِ هر اهلِ دلی بود
موضوع بیت:دل(یاری موافق تر از دل نیست)
مضمون بیت: دل حافظ
معنی واژگان:همدرد: غمخوار/ مصلحت بين: صلاح انديش/ استظهار: پشتگرمي/ اهل دل: عاشق زنده دل، عاشق با احساس و روشن بين
قواعد: استظهار: مصدر باب استفعال
آرایه ها:تصدیر «دلی»
واج آرایی: تکرار حروف «ر» و «ي»
معنی بیت: دلی داشتم که مانند من درد محبت داشت و مصلحت شناس بود و مایة پشت گرمی صاحبدلان.
…………………………
4-زِمَن ضایِع شد اندر کویِ جانان
چه دامن گیر یارب منزلی بود
موضوع بیت:مقام فناء(از دست دادن دل برای به دست آوردن دلدار)
مضمون بیت: معشوق و کوي و منزل او
معنی واژگان:ضايع شد: تباه شد، از دست رفت/ جانان: معشوق، منسوب به جان/ دامن گير: پاي بند کننده
آرایه ها: تناسب در کوي و منزل
واج آرایی:تکرار حرف «ي»
معنی بیت: دل در کوی دلدار از دست من رفت. پروردگارا، کوی جانان سر منزلی بود که مرا سخت پای بند ساخت.
……………………
5-هُنَر بی عیبِ حِرمان نیست لیکن
ز من مَحروم تر کِی سائلی بود؟
موضوع بیت:مقام فناء(هنر وسیله است مقصود نیست)
مضمون بیت: هنرمند محروم
معنی واژگان:حرمان: نااميدي، محروميت/ محروم: نااميد/ سائل: خواهنده، گدا.
آرایه ها: نوعی جناس در حرمان و محروم
واج آرایی: تکرار حرف «ن»
معنی بیت: هنر عشق بی نقص محرومی و بی بهره ماندن از وصال یار هیچگاه میسر نیست و خواهنده و آرزومندی ناکامتر از من نتوان یافت، چه هنرم بیش است؛ حافظ در غزل دیگر فرماید:
عشق می ورزم و امید که این فن شریف
چون هنرهای دگر مایة حرمان نشود
……………………………
6-برین جانِ پریشان رحمت آرید
که وقتی،کاردانی کامِلی بود
موضوع بیت:مقام فناء(نگاه به گذشتۀ سلوک عاشقی )
مضمون بیت: جان عاشق
معنی واژگان:رحمت آوردن: دلسوزي کردن/ کاردان: مدبّر، تدبيرکننده/ کامل: با کمال، بي نقص
آرایه ها: تضاد در پريشان با کاردان و کامل
واج آرایی: تکرار آواي «آ» و حرف «ن» معنی بیت: بر اين جان پريشان و بي قرار من، دل سوزي و رحم کنيد؛ زيرا زماني کار ديده اي توانا و کامل بود.
محصول بيت ــ به اين مست پريشان رحمت كنيد يعنى مرحمت كنيد. زيرا روزى و روزگارى يك كاردان كامل بود. يعنى يك زمان بيدار و هوشيار بود اما حالا مست و بى‌هوش گشته است پس حالا از روى رحم بگوئيد خدا انصافت دهد.
در اين بيت كسى كه به جاى لفظ «بدين» با، را «برين» نوشته از استعمال دال در اين محل غافل بوده زيرا چه در عربى و چه در فارسى كلمه رحمت، با، على استعمال مى‌شود.
رد شمعى
……………………..
7-مرا تا عشق، تعلیمِ سخن کرد
حدیثم نکتة هر محفلی بود
موضوع بیت:عشق(اعجاز عشق)
مضمون بیت:عشق وسخن
معنی واژگان:تا: از وقتي که/ تعليم کرد: ياد داد، آموخت/ حديث: گفتگو/ نکته: لطيفه، آنچه باعث لطف و شکوه مي شود/ محفل: مجلس.
قواعد: تعلیم سخن کرد: اضافه جزء اول فعل مرکب (تعلیم) به مفعول آن سخن
آرایه ها: تناسب در سخن و تعليم کردن و حديث و نکته
واج آرایی: تکرار آواي «h»
معنی بیت: از زماني که عشق طرز سخن گفتن را به من آموخت، حکايت و سخنم در هر مجلسي نکته اي ظريف و دل نشين شده است.
محصول بيت ــ از وقتى كه عشق سخن گفتن تعليمم داده سخنم نكته هر مجلس شده است يعنى هر چه مى‌گويم تمامآ اشعار عاشقانه و سوزناك است.
…………………………….
8-مگو دیگر که حافِظ نکته دانست
که ما دیدیم و مُحکَم جاهِلی بود
موضوع بیت:مقام فناء (فناءاراده)
مضمون بیت: حافظ جاهل
معنی واژگان: دیگر: هرگز/ نکته دان: کسي که به لطائف و ظرائف وارد است/ ديديم: تجربه کرديم و فهميديم/ محکم جاهل: سخت نادان.
قواعد: دیگر: قید نفی زمان/ محکم جاهل(اضافه ي توصيفي مقلوب)
آرایه ها:تناسب و تضاد در جاهل و نکته دان
واج آرایی:تکرار حروف «ک» و «گ» و آواي «آ» معنی بیت: هرگز مگو که حافظ لطیفه گو و نکته سنج است که ما دانستیم که او در نادانی استوار بود و بجهل مرکب گرفتار یعنی نمی دانست که نمی داند.
………………………….
