- * غزل 214 *
1-دیدَم به خوابِ خوش که به دَستَم پیاله بود
تَعبیر رفت و کار به دولَت حَواله بود
2-چِل سال رَنج و غُصّه کَشیدیم و، عاقبت
تدبیرِ ما به دَستِ شرابِ دو ساله بود
3-آن نافة مُراد که میخواستم ز بَخت
در چینِ زلفِ آن بُتِ مُشکین کُلاله بود
*آتش فِکَند در دِلِ مُرغان نسیمِ باغ
زان داغِ سَربه مُهرکه بر جامِ لاله بود
از دست بُرده بود خُمارِ غَمَم ولی
دولت مُساعِد آمد و مَی در پیاله بود
4-از دست بُرده بود خُمارِ غَمَم سَحَر
دولت مُساعِد آمد و مَی در پیاله بود
بر آستانِ مَیکده خون میخورم مُدام
روزیِّ ما ز خوانِ کَرَم این نَواله بود
خون می خورم وَلیک نه جایِ شکایت است
روزیِّ ما ز خوانِ قَدَر این نَواله بود
5-بر آستانِ مَیکده خون میخورم مُدام
روزیِّ ما ز خوانِ قَدَر این نَواله بود
6-هر کو نَکاشت مِهر و ز خوبی گُلی نچید
در رَهگُذارِ باد نِگَهبانِ لاله بود
7-بر طَرفِ گُلشَنَم گُذَر افتاد وقتِ صُبح
آندم، که کارِ مرغِ سَحَر آه و ناله بود
گُل برجَریده گُفتۀ حافظ همی نوشت
شعری که نکته ایش بِه از صد رساله بود
8- دیدیم شعرِ دلکشِ حافظ به مدحِ شاه
یک بیت ازین قصیده بِه از صد رساله بود
9-آن شاهِ تند حمله، که خورشیدِ شیرگیر
پیشش به روزِ مَعرکه کمتر غَزاله بود
******************************
وزن غزل 214: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلات (بحر مضارع مثمن اخرب مکفوف مقصور )
1-دیدَم به خوابِ خوش که به دَستَم پیاله بود
تَعبیر رفت و کار به دولَت حَواله بود
موضوع بیت:کشف و شهود (دولت وصال یار)
مضمون بیت: رؤياي جام شراب و تعبير آن
معنی واژگان:خواب خوش: رؤيايي دلپذير/ تعبير رفت: تعبير شد، خوابگزاري شد/ دولت: خوشبختي و سعادت/ حواله: واگذار شده، احاله، سپرده شده.
آرایه ها: تناسب در خواب خوش و ديدن و تعبير و دولت
واج آرایی: تکرار آواي «d» و «t»وحرف«ب»
معنی بیت: در رؤیای شیرین دیدم که ساغر می بر کف داشتم، رؤیای مرا گزارشی و تفسیری بود یعنی کار و بارم به اقبال نیک واگذار شد.
………………..
2-چِل سال رَنج و غُصّه کَشیدیم و، عاقبت
تدبیرِ ما به دَستِ شرابِ دو ساله بود
موضوع بیت:مجذوب سالک (جذب سالک از راه بادۀ تجلی)
مضمون بیت: شراب چاره ساز
معنی واژگان:چل سال: نشانه ي مدت زياد/ کشيديم: تحمل کرديم/ تدبير: چاره/ شراب دوساله: شراب کهنه
قواعد: شراب دو ساله: موصوف وصفت
آرایه ها: تناسب و تضاد در چل سال و دوساله / نوعی جناس در سال و ساله /ترادف ملیح در رنج و غصه
واج آرایی: تکرار حرف «ب»و«ل»و«د»وآوای «s»
معنی بیت: مدتی دراز یعنی چهل سال تحمل محنت و آزار و اندوه کردیم و به فرجام بادة کهن چارة کار ما شد.
………………
3-آن نافة مُراد که میخواستم ز بَخت
در چینِ زلفِ آن بُتِ مُشکین کُلاله بود
موضوع بیت:عروه الوثقی(زلف یار حلقۀ اتصال به او)-ولایت (حلقۀ اتصال به محبوب)
مضمون بیت: زلف يار
معنی واژگان: چين: پيچ و تاب و با اشاره به مملکت چين که آهوان صحراي ختن آنجا حامل نافه ي مشک هستند/ بت: زيبارو/مشکين کلاله: داراي کاکل سياه رنگ (و در عين حال خوشبو)، داراي گيسوان سياهرنگ خوشبو.
قواعد: نافه ي مراد: اضافه ي تشبيهي است که آرزوي خود را تشبيه به نافه ي آهوي ختن کرده است و صحراي ختن يا ختا (خطا) صحرايي است در چين که در ناف آهوان آن صحرا نافه اي (مخزن کوچکي) پر از مشک وجود دارد/ مشکین کلاله: صفت ترکیبی است، بت موصوف آن/ نافة مراد: تشبیه صریح
آرایه ها: تناسب در نافه و چين و مشکين / تناسب در زلف و مشکين و چين و کلاله /تناسب در مراد و بخت
واج آرایی: تکرار حروف «ن» و «ل»و«ک»و«م»و«خ»
معنی بیت: از یاری اقبال آن نافة مشکین آرزو که می جستم، در شکنج گیسوی آن زیبا نگار بود که کاکلش مشکبوست.
…………………..
4-از دست بُرده بود خُمارِ غَمَم سَحَر
دولت مُساعِد آمد و مَی در پیاله بود
موضوع بیت:توفیق (شراب وصال-توفیق وصل)
مضمون بیت :شراب غمزُدا
معنی واژگان:از دست برده بود: نزديک بود (مرا) از پاي درآورد/ خمار غم: حالت نامساعد خماري که از غمهاي زمانه حاصل شده بود/ دولت: بخت/ مساعد: کمک کننده.
آرایه ها: نوعی تضاد در خمار و مي/نوعی تناسب در خمار و مي و پياله و سحر
واج آرایی:تکرار آواي «t» و «d»وحرف«م»
معنی بیت: سحرگاه خماري و مستي ناشي از غم و اندوه، مرا مضطرب و پريشان کرده بود، ولي بخت خوب و مساعدم مرا ياري کرد و شراب در جام بود که با نوشيدن آن خماري ام برطرف گرديد.
محصول بيت ــ هنگام سحر خمار غم به كل مرا از بين برده بود. اما اقبال يارى كرد كه در پياله مى بود. يعنى باده حاضر بود و فورى خمار غم را برطرف كرد وگرنه كارم تمام بود.
…………………
5-بر آستانِ مَیکده خون میخورم مُدام
روزیِّ ما ز خوانِ قَدَر این نَواله بود
موضوع بیت:حدیث فراق(محرومیت از وصال)
مضمون بیت: عشق ناکام
معنی واژگان:آستان: جناب، درگاه/ خون خوردن: غم و غصه خوردن/ مدام: هميشه، با توجه به معني ديگر آن يعني شراب (يعني به جاي شراب غم و غصه مي خورم)/ روزي: نصيب/ خوان قدر: سفره ي تقدير/ قدر اجراي حکم (قضاي) خداست/ نواله: لقمه، اشاره است به خون يعني غم و غصه.
قواعد: خوان قدر،اضافه ي تشبيهي است.
آرایه ها: نوعی جناس در خون و خوان / تناسب در خوردن و روزي و خون و خوان و نواله / تناسب در مدام و ميکده و خوردن / خون و مدام (به جهت سرخ بودن شراب) نوعي ارتباط ظريف دارند
واج آرایی:تکرار حرف «ن»و«خ»و«م»
معنی بیت: من اگرچه درمیخانه ام، شاد نیستم و پیوسته خون دل می خورم، رزق ما از مائده تقدیر این لقمه بود.
………………
6-هر کو نَکاشت مِهر و ز خوبی گُلی نچید
در رَهگُذارِ باد نِگَهبانِ لاله بود
موضوع بیت:تهذیب نفس و اخلاق(سالک اهل تهذیب است )
مضمون بیت: عشق و زيبايي هدف زندگي است
معنی واژگان:هر کو: هرکس که/ مهر: عشق و دوستي/ خوبي: زيبايي/ گل چيدن: بهره بردن، تمتع يافتن/ رهگذار: مسير/ لاله: گل معروفي است و ضمناً نوعي چراغ که به شکل لاله مي ساختند، (لاله در باد پرپر مي شود و باد چراغ را خاموش مي کند)/ نگهبان لاله در مسير باد بودن، کار بيهوده کردن است.
آرایه ها:تناسب در کاشتن و گل و چيدن و لاله و باد / نوعی تضاد در باد و لاله /تضاد در کاشتن و چیدن
واج آرایی: تکرار حروف «ک» و «گ» و «ه»و«ب»وتکرار آواي «آ»
معنی بیت: هر کس تخم محبت در مزرع دل سبز نکرد و از گلزار نیکی گلی نچید، مانند کسی است که در گذرگاه تند باد بخواهد لاله را از پرپر شدن نگاه دارد (یا چراغی را که به شکل لاله می ساختند از خاموش شدن بازدارد)
…………….
7-بر طَرفِ گُلشَنَم گُذَر افتاد وقتِ صُبح
آندم، که کارِ مرغِ سَحَر آه و ناله بود
موضوع بیت:گریۀ سحری(عاشق و آه سحری)
مضمون بیت: حافظ عاشق
معنی واژگان:طرف: کنار/ گلشن: گلزار/ مرغ سحر: بلبل/ ديديم: شنيدم (جابجايي اصطلاحات حواس – شنيدن براي بو)/ دلکش: جذاب/ قصيده: نشانه ي آن است که غزل را حافظ در مفهوم قصيده تلقي مي کند و حتي با يک بيت «مدح» آن را قصيده مي داند/ رساله: کتاب
آرایه ها: تناسب در صبح و وقت و دم و سحر /تناسب در طرف و گلشن و مرغ سحر /تناسب در شعر و مدح و بيت و قصيده و رساله / ترادف ملیح در آه و ناله
واج آرایی: تکرارآوای«t»و«h»وحرف«ر»
معنی بیت: هنگام صبح آن لحظه که بلبل عاشق، آواز حزين سر داده بود و ناله مي کرد، به جانب گلزار گذر کردم،
محصول بيت ــ وقت صبح گذرم به جانب گلشن افتاد. يعنى همان دم كه كار بلبل آه و ناله بود يعنى در حينى كه بلبل فرياد و فغان مى‌كرد من به طرف گلشن گذر كردم.
………………….
8- دیدیم شعرِ دلکشِ حافظ به مدحِ شاه
یک بیت ازین قصیده بِه از صد رساله بود
موضوع بیت:حافظ و شعراو
مضمون بیت:ستایش
معنی واژگان: قصیده : چکامه /رساله: کتاب و پیام
آرایه ها:تناسب در شعر و بیت و قصیده /تضاد در یک و صد /تضاد در شعر و رساله
واج آرایی: تکرار حرف «ش» و«د»و«ب»وتکرار آواي «s»
معنی بیت: ديديم که يک بيت از شعر زيبا و دل پذير حافظ در مدح شاه، از صد کتاب بهتر و بالاتر بود،
محصول بيت ــ به محض رسيدن به گلشن شعر دلكش حافظ را شنيديم كه در مدح شاه بود الحق هر بيت آن ديوان بهتر از صد رساله بود. يعنى هر بيتى از ديوان حافظ كه در مدح شاه سروده شده از صد رساله ديگران بهتر و مفيدتر بود.
……………………….
9-آن شاهِ تند حمله، که خورشیدِ شیرگیر
پیشش به روزِ مَعرکه کمتر غَزاله بود
موضوع بیت:اولیای الهی (قدرت مطلقۀ اولیاء)
مضمون بیت: مدح شاه
معنی واژگان: تند حمله: سبک تاز، آن که با سرعت و با شدت به دشمن هجوم مي آورد/ خورشيد شيرگير: اشاره است به اين که خانه ي خورشيد و قوت او در برج اسد (شير) است، اشاره است به اصطلاحي نجومي که خورشيد خانه ي شير را تسخير مي کند/ معرکه: ميدان جنگ/ غزاله: ماده آهو، آهوي ماده.
قواعد: تند حمله: صفت ترکیبی، شاه موصوف
آرایه ها: تضاد در شير و غزاله / تناسب در تندحمله و شيرگير و معرکه
واج آرایی: تکرار حروف «ش» و «ک»
معنی بیت: آن شهریار سبک تاز که خورشید شیر شکار در نزد وی روز کارزار چون آهو برة سخت ناتوانی است (چون برج اسد برج خاص خورشید است از این نظرگاه وصف شیرگیر برای خورشید آورده شده است).
……………………………………………
