- * غزل 206 *
1- پیش ازینَت بیش ازین اندیشة عُشّاق بود
مِهروَرزیِّ تو با ما شُهرة آفاق بود
2-یاد باد آن صُحبَتِ شبها، که با نوشین لَبان
بَحثِ سِرِّ عشق و ذکرِ حَلقة عُشّاق بود
پیش ازآن ،کاین سَقفِ سَبز و طاقِ مینا برکِشند
مَنظَرِ چَشمِ مرا ابرویِ جانان طاق بود
3-پیش ازین ،کاین سَقفِ سَبز و طاقِ مینا برکِشند
مَنظَرِ چَشمِ مرا ابرویِ جانان طاق بود
4-از دَمِ صُبحِ اَزَل تا آخِرِ شامِ ابد
دوستیّ و مِهر بر یک عَهد و یک میثاق بود
5-سایة مَعشوق اگر افتاد بر عاشِق چه شد؟
ما به او مُحتاج بودیم،او به مامُشتاق بود
6-حُسنِ مَهرویانِ مَجلِس، گرچه دل میبُرد و دین
بَحثِ ما در لُطفِ طَبع و خوبیِ اخلاق بود
7-بَر دَرِ شاهَم ،گِدایی نکته ای در کار کرد
گفت: بر هر خوان که بِنشَستَم خدا رَزّاق بود
رشتة تَسبیح اگر بُگسَست، مَعذورم بدار
دستم اندر ساعِدِ ساقیِّ سیمین ساق بود
8-رشتة تَسبیح اگر بُگسَست، مَعذورم بدار
دستم اندر دامنِ ساقیِّ سیمین ساق بود
9-در شَبِ قَدر ار صَبوحی کرده ام عیبم مکن
سر خوش آمد یار و، جامی بر کِنارِ طاق بود
10-شِعرِ حافظ در زمانِ آدَم اندر باغِ خُلد
دفترِ نَسرین و گُل را زینَتِ اوراق بود
*******************************
وزن غزل 206: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلات (بحر رمل مثمن مقصور)
1- پیش ازینَت بیش ازین اندیشة عُشّاق بود
مِهروَرزیِّ تو با ما شُهرة آفاق بود
موضوع بیت:عنایت (شکایت از بی عنایتی معشوق)
مضمون بیت: (گله از يار/ ياد خوش گذشته).
معنی واژگان:انديشه: فکر مثبت و توجّه/ عشّاق: جمع عاشق، عاشقان، شيفتگان/ مهرورزي: توجه توأم با عشق، عشق ورزي/ شهره: مشهور/ آفاق: (جمع افق) دنيا، جهان
قواعد: شهره : در فارسی به صورت صفت بکار می رود و در عربی مصدر است یعنی آشکار کردن
آرایه ها:جناس در پيش از اين و بيش از اين / ایهام تناسب در کلمه «مهر» (که معني ديگرش خورشيد است) با آفاق
واج آرایی:تکرار آواي «اي» و حروف «ش» و «ز»و«ن»و«ب»
معنی بیت: در گذشته بيش از اينها در فکر عاشقانت بودي، به طوري که عشق ورزي تو نسبت به ما در همه ي عالم مشهور بود.
محصول بيت ــ قبل از اين خيلى بيشتر از حالا به فكر عشاق بودى و سعى و كوششى كه در اظهار محبت نسبت به ما مى‌كردى مشهور آفاق و اطراف عالم بود.
……………………………………….
2-یاد باد آن صُحبَتِ شبها، که با نوشین لَبان
بَحثِ سِرِّ عشق و ذکرِ حَلقة عُشّاق بود
موضوع بیت:عهدالست ( توصیف عشق ازلی)
مضمون بیت:(ياد خوش گذشته/ ياد عاشقان).
معنی واژگان:صحبت: مصاحبت، همنشيني/ نوشين لبان: لبان شيرين/ بحث: گفتگو/ ذکر: يادآوري/ حلقه ي عشّاق: جمع عاشقان، مجمع دلدادگان.
آرایه ها: تناسب در صحبت و نوشين لبان و بحث و ذکر / نوعی جناس در عشق و عشّاق
واج آرایی: تکرار حرف «ش» و«ب»و آواي «آ»
معنی بیت: معاشرت آن شبها که با شاهدان شیرین لب به گفتگوی راز عاشقی می نشستیم و یادی از جمع مهربانان بر زبان می رفت، هرگز فراموش مباد.
………………………………………..
3-پیش ازین ،کاین سَقفِ سَبز و طاقِ مینا برکِشند
مَنظَرِ چَشمِ مرا ابرویِ جانان طاق بود
موضوع بیت:عهد الست (توصیف عشق ازلی)
مضمون بیت: (عشق ازلي/ مهر الست).
معنی واژگان:سقف سبز: آسمان، فلک اخضر/طاق مينا: سقف شيشه اي، آسمان/ برکشند: بالا ببرند و بر سرجهانيان وادارند/ منظر: ديدگاه، چشم انداز، نظرگاه/ جانان: معشوق/ طاق: فرد، تنها – با اشاره به انحناي ابرو
آرایه ها: سقف سبز و طاق مینا: به استعاره مراد آسمان و گنبد فلک /تناسب در سقف و طاق و برکشيدن / جناس در طاق در مصراع اول و دوم / تناسب در چشم و منظر و ابرو و طاق / تناسب در سبز و مينا /ترادف در سقف و طاق
واج آرایی: تکرار آواي «آ»و«ای»وحروف«ن»
معنی بیت: پیش از آنکه این گنبد سبز رنگ و طاق نیلی فام سپهر افراشته شود، نظرگاه دیدة من تنها کمان یا طاق ابروی معشوق بود و به آن مهر می ورزیدم، در غزل دیگر نیز فرماید:
نبود نقش دو عالم که رنگ الفت بود
زمانه طرح محبّت نه این زمان انداخت
……………………………….
4-از دَمِ صُبحِ اَزَل تا آخِرِ شامِ ابد
دوستیّ و مِهر بر یک عَهد و یک میثاق بود
موضوع بیت:عشق (پایداری و وفا در عشق )
مضمون بیت: پابندي عاشقان حقيقي به عشق ازلي
معنی واژگان:دم: آغاز (در برابر آخر)/ ازل: روز بي آغاز خلقت/ ابد: شب بي پايان هستي/ عهد و ميثاق: پيمان
آرایه ها:تضاد یا مطابقه در دم صبح ازل با آخر شام ابد / ترادف در عهد و ميثاق /ترادف در دوستي و مهر /تکرار ملیح یک
واج آرایی: تکرار حرف «م»و«ب»وآوای«h»
معنی بیت: از آغاز بامداد روز نخست تا پایان شام جاودانگی، محبّت و عشق بر یک عهد و پیمان استوار همچنان پایدار خواهد ماند.
………………………………
5-سایة مَعشوق اگر افتاد بر عاشِق چه شد؟
ما به او مُحتاج بودیم،او به مامُشتاق بود
موضوع بیت:ناز و نیاز(از ما نیاز از او ناز)
مضمون بیت: نياز عاشق و معشوق به يکديگر
معنی واژگان:سايه افتادن: نظر لطف به کسي داشتن/ چه شد: چطور مي شود، تعجبي ندارد/ محتاج: نيازمند/ مشتاق: آرزومند/ اشاره است به حديث کُنتُ کنزاً مخفيا فَاَحبَبتُ اَن اُعرف فخلقتُ الخلق لکي اُعرف (من گنج پنهاني بودم سپس خواستم که شناخته شوم آنگاه خلق جهان را به وجود آوردم تا شناخته شوم)
آرایه ها:تضاد در محتاج و مشتاق /جناس در معشوق و عاشق
واج آرایی: تکرار آواي «آ»وحروف«ش»و«م»و«ب»
معنی بیت: اگر سایة لطف محبوب بر سر دلداده باشد شگفت نیست، چه ما عاشقان به معشوق نیازمند بودیم و معشوق به محبّت و مهرورزی ما میل و اشتیاق داشت.
……………………………..
6-حُسنِ مَهرویانِ مَجلِس، گرچه دل میبُرد و دین
بَحثِ ما در لُطفِ طَبع و خوبیِ اخلاق بود
موضوع بیت:اولیای الهی (اخلاق برترین حُسن آنهاست)
مضمون بیت: ترجيح باطن بر ظاهر
معنی واژگان:حسن: زيبايي/ دل و دين بردن: عاشق کردن/ لطف طبع: لطافت و ظرافت سرشت.
آرایه ها: تناسب در حسن و لطف و خوبي
واج آرایی:تکرار آوای«h»و«s»وحروف«ل»و«ن»
معنی بیت: اگر چه زیبایی شاهدان محفل دل و دین می ربود، گفتگوی ما دربارة سبک روحی و نکوخویی آنان بود.
……………………………….
7-بَر دَرِ شاهَم ،گِدایی نکته ای در کار کرد
گفت: بر هر خوان که بِنشَستَم خدا رَزّاق بود
موضوع بیت:پادشاهی و گدایی (با گدایی به اسرار می توان پی برد)
مضمون بیت: روزي دهنده ي اصلي
معنی واژگان:در کار کردن: خرج کردن و به خرج دادن، تلويحاً تذکر دادن و ياد دادن/خوان: سفره/ رزّاق: روزي دهنده.
آرایه ها: تناسب در گدا و خوان و رزّاق /تضاد در شاه و گدا
واج آرایی: تکرار آواي «آ»وحروف«ک»و«ت»
معنی بیت: فقیری بر درگاه پادشاهی لطیفه ای در مورد و حال و کار من بر زبان راند و گفت: بر سر هر سفره که فرود آمدم تنها خداوند را روزی رسان دانستم و دیگران را در این میان واسطه ای بیش نشمردم.
………………………….
8-رشتة تَسبیح اگر بُگسَست، مَعذورم بدار
دستم اندر دامنِ ساقیِّ سیمین ساق بود
موضوع بیت:عشق(عشق برتر از عبادت )-مقام شیفتگی
مضمون بیت: (عذر بدتر از گناه/ تقابل دين داري رياکانه با ساقي و شراب).
معنی واژگان:رشته تسبيح: بند و ريسمان سُبحه (تسبيح به معني کنوني است) (در بعضي از نسخ: دستم اندر ساعد ساقي … که مناسب تر است)/ ساقي سيمين تن: ساقي که داراي ساقهاي سفيد و خوش تراش باشد
قواعد: سیمین ساق: صفت ترکیبی، ساقی موصوف
آرایه ها: نوعی جناس در ساقي و ساق / نوعی تضاد در رشته تسبيح با ساقي سيمين ساق
واج آرایی: تکرار حرف «س»
معنی بیت: اگر بند تسبیح (سبحه) پاره شد و من درنیافتم عذر مرا بپذیر، چه در آن دم دست من در دست ساقی سیم پیکر بود و سخت مجذوب و شیفته اش بودم.
………………………………..
9-در شَبِ قَدر ار صَبوحی کرده ام عیبم مکن
سر خوش آمد یار و، جامی بر کِنارِ طاق بود
موضوع بیت:شب قدر (تجلی جمالی محبوب در شب قدر)
مضمون بیت: وسوسه ي دامن گير
معنی واژگان:شب قدر: شبي از شبهاي ماه رمضان که احتمال دارد شب قدر باشد و در آن شب هر دعايي مستجاب مي شود و آمرزش خواستن در آن شب و توبه از گناهان ثواب زيادي دارد/ از: اگر/ صبوحي کردن: شراب صبحگاهي نوشيدن/ سرخوش: شاد و خندان و شنگول/ طاق: طاقچه.
آرایه ها: تناسب در صبوحي و سرخوش و جام
واج آرایی: تکرار حرف «ر» و«ب»و تکرار آواي «آ»
معنی بیت: اگر در شب عزیز تقدیر و برات حاجات بندگان باده نوشیدهام خرده مگیر، چه یار مست بدیدار من آمد و ساغری باده بر طاقچه نهاده بود.
…………………………
10-شِعرِ حافظ در زمانِ آدَم اندر باغِ خُلد
دفترِ نَسرین و گُل را زینَتِ اوراق بود
موضوع بیت:حافظ و شعراو(سخن عشق ازلی است )
مضمون بیت: سابقه ي شعر حافظ
معنی واژگان:باغ خلد: باغ بهشت جاودان/ زينت: آرايش/ اوراق: ورقها، برگها
قواعد: را: علامت فکّ اضافه/ دفتر نسرين و گل: اضافه ي تشبيهي است يعني نسرين و گل سرخ به دفتر تشبيه شده است.
آرایه ها:تناسب در شعر و دفتر و اوراق / تناسب در باغ خلد و نسرين و گل
واج آرایی: تکرار حرف «ر» و«ن»و آواي «آ»
معنی بیت: نظم حافظ در روزگار آفرینش آدم در گلزار بهشت زیور مجموعة گل و نسرین بوده است.
………………………………
