غزل 202
باشد ای دِل کـه درِ میـکده‌ها بـگشایند ؟
گـِرِه از کـارِ فـروبستة مـا بـگشـایـند
1- بـود آیا کـه درِ میـکده‌ها بـگشایند ؟
گـِرِه از کـارِ فـروبستة مـا بـگشـایـند
2- اگـر از بَهـرِ دل زاهِدِ خودبین بستند
دِل قـَوی دار، کـه از بهرِ خدا بگشایند
به صفایِ دلِ رندان،که صَبوحی زدگان
بس در بستـه بـه مِفتـاحِ دعـا بگشـایند
3- به صفایِ دلِ رندانِ صَبوحی زدگان
بس در بستـه بـه مِفتـاحِ دعـا بگشـایند
نامــة تَعــزیَتِ دخـتــرِ رَز ،بنـویسید
تا حـریفان، همه خون از مژه‌ها بگشایند
4- نامــة تَعــزیَتِ دخـتــرِ رَز ،بنـویسید
تا هـمه مُغبـچگان ،زلـفِ دوتـا بگشایند
گیسـویِ چَنگ بِبُرّید به مرگِ مَیِ ناب
تا هـمه مُغبـچگان ،زلـفِ دوتـا بگشایند
5- گیسـویِ چَنگ بِبُرّید به مرگِ مَیِ ناب
تا حـریفان، همه خون از مژه‌ها بگشایند
6- درِ میـخانه ببـستند، خـدایـا مَـپسنـد
کـه درِ خــانة تـَزویر و ریـا بـگشـایـند
حافظ این خرقۀ پشمینه ببینی فردا
کـه چه زُنّار ز زیــرش به جَفا بگشایند
حافظ این خرقه که داری، تو ببینی فردا
کـه چه زُنّار ز زیــرش به جَفا بگشایند
7- حافظ این خرقه که داری، تو ببینی فردا
کـه چه زُنّار ز زیــرش به دَغـا بگشایند
* * * * * * *
وزن غزل: فعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لان(بحر رمل مثمن اصلم مسبغ)
1- بـود آیا کـه درِ میـکده‌ها بـگشایند ؟
گـِرِه از کـارِ فـروبستة مـا بـگشـایـند
موضوع بیت:میخانه (گره گشایی میکده )
مضمون بیت: آرزوي مي و ميخانه
معنی واژگان:بود آيا: آيا ممکن است، (در بعضي از نسخه ها به جاي «بود آيا»، «باشد اي دل» آمده است که مناسبتر مي نمايد)/ گره گشودن: مشکلي را حل کردن/ فروبسته: گره خورده.
آرایه ها: تناسب در بگشايند با در /تناسب در گره با بگشايند / تضاد یا مطابقه در فروبسته و بگشايند / تناسب در گره با بسته و بگشایند
واج آرایی:تکرار حروف «ک» و «گ»و«ب»و«ی»
معنی بیت: کاش در میخانه ها را باز کنند و مشکل ما را آسان سازند (ادامه در بیت بعد)
…………………………………
2- اگـر از بَهـرِ دل زاهِدِ خودبین بستند
دِل قـَوی دار، کـه از بهرِ خدا بگشایند
موضوع بیت:میخانه (تمنای گشایش میکده-زاهد خودبین به میکده راه ندارد)
مضمون بیت: زاهد رياکار و خدا
معنی واژگان:از بهر دل: براي خوش آمد/دل قوي دار: مطمئن باش
آرایه ها: نوعی تضاد در خود و خدا/ نوعي تضاد در بستند و بگشايند/تکرار ملیح بهر و دل
واج آرایی: تکرار حرف «ب»و«د»و«ه»
معنی بیت: و اگر این بستگی برای رضای خاطر پارسای خودپسند است، دل استوار دار که برای خشنودی حق بار دیگر گشوده خواهد شد
…………………………..
3- به صفایِ دلِ رندانِ صَبوحی زدگان
بس در بستـه بـه مِفتـاحِ دعـا بگشـایند
موضوع بیت:دعا(مفتاح دعا گشایندۀ درهای بسته)
مضمون بیت: اميد به گشوده شدن ميخانه ها
معنی واژگان:به: به جهت، بعضي آن را باء قسم مي دانند، يعني قسم به …./ صفا: پاکي و سادگي/ رند: آن که ظاهري بد و باطني نيکو دارد و از لحظات عمر خويش براي رسيدن به حق کاملاً استفاده مي کند/ صبوحي زدگان: کساني که شراب صبحگاهي نوشيده اند/ بس: بسيار/مفتاح دعا: کلید نیاز و خواهش،
قواعد: مفتاح دعا: اضافه ي تشبيهي است، يعني دعا به مفتاح يعني کليد تشبيه شده است / صبوحي زدگان صفت رندان است که در جمع بودن با موصوف تطابق دارد. و از آن نوعی تأکید و مبالغه در وصف استنباط می شود/ مفتاح دعا: تشبیه صریح
آرایه ها:تناسب در مفتاح و در و بگشايند / نوعی تضاد در بسته و بگشايند
واج آرایی: تکرار حرف «ب» و «د»وآواي «آ» و آواي «s»
معنی بیت: آری به سبب پاکدلی وارستگان باده نوش کارگزاران عالم غیب درهای ناگشاده را با کلید نیاز و خواهش این روشن دلان باز خواهند کرد.
……………………………..
4- نامــة تَعــزیَتِ دخـتــرِ رَز ،بنـویسید
تا هـمه مُغبـچگان ،زلـفِ دوتـا بگشایند
موضوع بیت:عنایت (توسل به دامن ساقی )
مضمون بیت: عزاداري در مرگ شراب
معنی واژگان:نامه ي تعزيت: نامه ي عزا و عزاداري/ دختر رز: شراب/ مغبچگان: باده پيمايان ميخانه که تحت نظر پير مغان به کار مشغولند و به ميخواران شراب مي پيمايند/ زلف دوتا: گيسوي پرپيچ و تاب، جعد، گيسويي که در دو سوي چهره آويخته است/ بگشايند: پريشان کنند.
آرایه ها: دختر رز: به استعاره شراب مقصود است/تناسب در نامه و نوشتن وگشودن / تکرار ملیح تا
واج آرایی:تکرار حروف«ت»و«ن»
معنی بیت: سوک نامة دختر تاک را بنگارید، تا شاهدان در عزای او گیسوی شکن بر شکن را پریشان سازند. برای توضیح بیش تر دربارة مغبچگان نگاه کنید به غزل 9 بیت 3و غزل 170 بیت(4)
………………………………………
5- گیسـویِ چَنگ بِبُرّید به مرگِ مَیِ ناب
تا حـریفان، همه خون از مژه‌ها بگشایند
موضوع بیت: میخانه (توسل به دامن ساقی برای گشایش میخانه )
مضمون بیت: عزاداري در مرگ شراب
معنی واژگان:گيسو بريدن: کاري است که زنان عزادار در دوران گذشته مي کردند/چنگ: نام سازي زهي است که تارهاي زيادي (همچون گيسو) دارد/ مي ناب: شراب خالص/ حريفان: همکاران، در اينجا مقصود ميخواران است/ خون از مژه گشودن: اشک خونين ريختن.
آرایه ها: گیسوی چنگ: استعارة مکنیه/تناسب در گيسو بريدن و مرگ و خون از مژه گشودن / نوعی ترادف و تشابه در مي ناب و خون
واج آرایی: تکرار حروف «ن» و «گ» و «ب» و «م»وآوای«h»
معنی بیت: در ماتم دختر رز زلف چنگ را بگسلید تا همه ندیمان و هم صحبتان از مژگان خون روان کنند.
…………………………….
6- درِ میـخانه ببـستند، خـدایـا مَـپسنـد
کـه درِ خــانة تـَزویر و ریـا بـگشـایـند
موضوع بیت:اخلاص(ریا در برابر اخلاص)
مضمون بیت: ترس از تسلط تزوير و ريا
معنی واژگان: مپسند: مپذیر و قبول مفرما/ خانة تزویر:خانة دروغ و فریب،
قواعد: مپسند: فعل نهی /خانه ي تزوير و ريا: اضافه ي تشبيهي است که حيله و نيرنگ و دورويي به يک خانه تشبيه شده است / مپسند: تشبیه صریح
آرایه ها: تضاد در ببستند و بگشايند/نوعی جناس در ميخانه و در خانه /ترادف ملیح در تزویر و ریا
واج آرایی: تکرار آواي «آ»وحروف«ی»و«ن»و«خ»
معنی بیت: خدايا، راضي مشو که با بستن درِ ميخانه و مرگ دختر رز، درِ خانه ي ريا و نيرنگ را باز کنند.
محصول بيت ــ در ميخانه را بستند خدايا تو روا مدار كه در تزوير و ريا را باز كنند. يعنى به تقدير اين‌كه نبايد باده خورده شود تزوير و ريا رواج نيابد كه فساد مى‌آورد. در اين غزل كلا تلميح است به سختگيرى دلشاد خاتون در موضوع قدغن كردن شراب.
……………………………………
7- حافظ این خرقه که داری، تو ببینی فردا
کـه چه زُنّار ز زیــرش به دَغـا بگشایند
موضوع بیت: خانقاه در برابر خرابات (از خرقه بوی ریا می آید)
مضمون بیت: صوفيان و زاهدان دوران
معنی واژگان:حافظ: در اينجا خود را نشانه و مظهر صوفيان زمانه و زاهدان ريايي دوران قرار داده است/ خرقه: لباس صوفيان و زاهدان/ زنّار: کلمه ي عربي است در مفهوم «کُشتي» که در آغاز زردشتيان در هنگام عبادت (کمربندي از پارچه که دنباله ي آن تا روي زمين مي آمده است) به کمر خويش مي بستند، سپس مسيحيان آن را از زردشتيان اقتباس کرده اند و در هر حال مظهر نامسلماني است/ دغا: دغلبازي و مکر و حيله و نيرنگ / فردا: يکي به معني در آينده است و ديگري به معني فرداي قيامت.
آرایه ها: تضاد در خرقه و زنّار /تناسب در زنّار و گشودن /ایهام در فردا
واج آرایی: تکرار آواي «آ» و «اي»و«z»وحروف«ر»و«ب»
معنی بیت: ای حافظ، فردا خواهی دید که از زیر دلق تو چه کمربند دغل و نادرستی گشاده می شود و چگونه رسوا خواهی شد.
……………………………….
