- غزل 173
1- در نَمازم خَمِ ابرویِ تو با یاد آمد
حالَتی رفت که مِحراب به فریاد آمد
2- از مَن اکنون طَمَعِ صَبر و دل و هوش مَدار
کان تَحَمُّل که تو دیدی ،همه بر باد آمد
3- باده صافی شد و، مُرغانِ چمن مست شدند
مـوسـمِ عاشـقـی و کـار به بـُنـیـاد آمد
4- بویِ بِهبود ز اوضاعِ جهان می‌شنوم
شـادی آورد گَل و بادِ صَبا شاد آمد
ای عَروسِ هُنر از بخت، شکایت مَنُمای
حَجلـة حُسـن بیارای که داماد آمد
5- ای عَروسِ هُنر از بخت، شکایت مَنُما
حَجلـة حُسـن بیارای که داماد آمد
6- دِلفَریـبانِ نَبـاتی، همـه زیـور بستند
دلبَرِ ماست که با حُسنِ خداداد آمد
7- زیـرِ بارَنـد درخـتان که تَعلُّق دارند
ای خوشا سرو، که از بارِ غم آزاد آمد
مُطرِب از گفتة حافظ غَزَلی نَغز بخوان
تا بـگِریَـم که ز عـهدِ طَـرَبَم یاد آمد
8- مُطرِب از گفتة حافظ غَزَلی نَغز بخوان
تا بـگویَـم که ز عـهدِ طَـرَبَم یاد آمد
*****************************
وزن غزل: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن( بحر رمل مثمن مخبون اصلم)
1- در نَمازم خَمِ ابرویِ تو با یاد آمد
حالَتی رفت که مِحراب به فریاد آمد
موضوع بیت:عشق(نماز عارف معراج عشق است)
مضمون بیت: (عشق و نماز).
معنی واژگان: خم ابرو: خميدگي و انحناي ابرو به مناسبت طاق محراب که غالباً خميدگي ابروي يار را شعرا به طاق محراب تشبيه مي کنند/ با ياد آمد: به ياد آمد/ حالت: وضع، حال، خوشي و سرمستي/ معمولاً در مجمع صوفيان وقتي براي صوفيي حالتي پديد مي آمد، صوفيان ديگر به فرياد و فغان مي آمدند و در اينجا محراب به فرياد آمده است به دو علت يکي غلبات شوق و عشق و ديگر حالت عدم طمأنينه اي که لازمه ي نماز است
قواعد: با یاد: حرف اضافة با در اینجا مفید ظرفیت است.
آرایه ها:تناسب در نماز و خم و محراب /تناسب در حالت و فرياد
واج آرایی: تکرار حروف «م» و «ب» و«ر» آواي «آ»
معنی بیت: هنگام گزاردن نماز کمان ابروی تو ای محبوب بیادم آمد، حالی بمن دست داد که محراب هم با من بخروش آمد و هم نوائی کرد.
…………………………………………………………..
2- از مَن اکنون طَمَعِ صَبر و دل و هوش مَدار
کان تَحَمُّل که تو دیدی ،همه بر باد آمد
موضوع بیت:عشق(مقام شیفتگی- عشق با صبوری بیگانه است)
مضمون بیت: (عاشق نابردبار).
معنی واژگان: طمع داشتن: توقع داشتن/ صبر: شکيبايي/ دل: جرأت و توانايي و دلداري/ تحمل: صبر و بردباري/ بر باد آمد: ميان رفت.
آرایه ها: تناسب در صبر و دل و هوش و تحمل /ترادف در صبر و تحمل
واج آرایی: تکرار آواي «t» و «d»وحرف«ن»
معنی بیت: اینک امید شکیب و خرد و زیرکی و آگاهی از من نتوانی داشت، چه از بار گران فراق آن بردباری که در من یافتی بر باد فنا رفت.
……………………………………………………………
3- باده صافی شد و، مُرغانِ چمن مست شدند
مـوسـمِ عاشـقـی و کـار به بـُنـیـاد آمد
موضوع بیت:فراهم آمدن شرایط وصال- عشق(مقام شیفتگی- عشق با صبوری بیگانه است)
مضمون بیت: (فصل بهار و عشق و شراب و مستي).
معنی واژگان: باده: شراب/ صافي: صاف، پالوده/ چمن: باغ/ موسم: هنگام/ کار به بنياد: کار اساسي که همان عاشقي است (بعضي کار را به سکون مي خوانند و آن را چنين معني مي کنند: کار به اسلوب و طريق معمول خود بازآمد)
قواعد: کار به بنیاد: موصوف و صفت، به بنیاد صفت مرکب از به پیشوند و بنیاد (اسم)
آرایه ها:تناسب در باده و صافي و مست و عاشقي
واج آرایی: تکرار حروف «م» و «ب» و«د»و آواي «s»
معنی بیت: مصراع دوم را دو گونه مي توان معنا نمود:
باده صاف و زلال گشت و مرغان چمن مست و بي خويش شدند و هنگام عاشقي و منظّم شدن کارها فرارسيد يا هنگام عاشقي و کار با اصل و بنياد فرارسيد.
محصول بيت ــ باده صافى و خالص شد و مرغان چمن هم مست شدند. يعنى فصل بهار است و تمام موجودات به جوش و خروش آمدند. پس موسم عاشقى است و عشق عشاق ظهور نموده. خلاصه زمان شوريدگى و هوى و هوس فرا رسيد.
………………………………………………………
4- بویِ بِهبود ز اوضاعِ جهان می‌شنوم
شـادی آورد گَل و بادِ صَبا شاد آمد
موضوع بیت: فراهم آمدن شرایط وصال-قبض و بسط(مقام بسط)
مضمون بیت: (خوش بيني).
معنی واژگان: بوي … مي شنوم: احساس مي کنم/ بهبود: بهتر شدن/ اوضاع: حالت، وضع و کارها/ باد صبا: بادي که از طرف شمال و مشرق مي وزد و پيغام آور و پيامبر عاشقان است
قواعد: بهبود: مصدر مرخّم است که حالت اسم یافته و آوردن یاء مصدری بر آخر آن درست نیست.
آرایه ها: جناس در شادي و شاد /تناسب در بو و گل و باد
واج آرایی: تکرار حروف «ب» و «ش»و«د»
معنی بیت: از اوضاع جهان بوي بهتر شدن مي شنوم. گل با آمدن خود شادي را به همراه آورد و باد صبا هم شادمانه از راه رسيد.
محصول بيت ــ از اوضاع و احوال جهان بوى بهبودى مى‌شنوم. يعنى به مناسبت آمدن فصل بهار لازم مى‌آيد كه جهان تازه شده و زيبا گردد. در اين بيت حاسه سمعى را به جاى حاسه بصرى به‌كار برده است به‌خاطر كلمه «بوى».
گل شادى و سرور آورد و باد صبا هم شاد آمد، يعنى گل سلطان گل‌هاست و با آمدنش شادى و سرور آورد يعنى موجب شادى شد و باد صبا هم به قدوم گل شاد و خرم آمد چون كه خدمتكار گل مى‌باشد. پس وقتى گل شادى بياورد صبا هم شاد مى‌آيد.
…………………………………………………………….
5- ای عَروسِ هُنر از بخت، شکایت مَنُما
حَجلـة حُسـن بیارای که داماد آمد
موضوع بیت: فراهم آمدن شرایط وصال
مضمون بیت: (مژده ي آمدن طالب هنر).
معنی واژگان: بياراي: آرايش ده/ داماد: مقصود طالب و عاشق هنر است (شايد اشاره به شاه باشد)/
قواعد: عروس هنر: اضافه ي تشبيهي است يعني هنر به عروس تشبيه شده است/ حجله ي حسن: اضافه ي تشبيهي است يعني زيبايي را به حجله تشبيه شده است
آرایه ها: تناسب در عروس و بخت و حجله و حسن و آراستن و داماد /تناسب در هنر و حسن
واج آرایی:تکرار حروف«ت»و«ر»وآوای«h»
معنی بیت: ای عروس زیبای هنر از طالع شکوه مکن، خانة عرضه دادن جمال خویش را آراسته کن که خریدار هنر بکر تو داماد فرارسید.
…………………………………………………………………
6- دِلفَریـبانِ نَبـاتی، همـه زیـور بستند
دلبَرِ ماست که با حُسنِ خداداد آمد
موضوع بیت:ترجیح صفات معشوق حقیقی بر دیگر معشوقان
مضمون بیت: (مقايسه ي معشوق و گلها).
معنی واژگان: دلفريبان نباتي: گلها/ زيور: زينت/ دلبر: معشوق/ حسن: زيبايي/ خداداد: خداداده، از خود، مخفف خداداده بمعنی خدا آفریده یا بخشیده،
قواعد: دلفریبان نباتی: صفت جانشین موصوف /
خداداد: صفت مرکب مفعولی، حسن موصوف
آرایه ها: تناسب در دلفريبان و زيور و حسن و دلبر /تناسب در حسن و زیور
واج آرایی: تکرار حرف «ب» و «د»و«ن»و«س»و«ت»وآواي «آ»
معنی بیت: گياهان و درختان زيبا خود را زينت کردند، فقط معشوق ماست که با زيبايي خدادادي و ذاتي خود به باغ آمده است.
……………………………………………………………..
7- زیـرِ بارَنـد درخـتان که تَعلُّق دارند
ای خوشا سرو، که از بارِ غم آزاد آمد
موضوع بیت: مقام آزادگی
مضمون بیت: (تعلق و آزادگي).
معنی واژگان: بار: هم معني ميوه و ثمر مي دهد و هم معني مشقت و تحمل سنگيني بار/ تعلق داشتن: وابستگي داشتن، علاقه داشتن به ثمر دادن و مثمر بودن/ اي خوشا: چه خوش است/ آزاد آمد: آزاد شد، رها و آسوده شد/ سرو ميوه اي ندارد و لقب آزاد و آزاده دارد
قواعد: بار غم: اضافه ي تشبيهي است.
آرایه ها: تناسب در سرو و درختان و آزاد و يار / نوعی تضاد در تعلق داشتن و آزاد بودن /تکرا رملیح بار/تناسب در زیربار و تعلق و غم /ایهام در بار
واج آرایی: تکرار آواي «آ»وحروف«ر»و«د»و«ن»
معنی بیت: درختانی که دلبستگی بداشتن گل و میوه دارند در زیر بار خمیده اند، خوش بحال سرو که شانه از گرانی بار تعلق تهی کرده است، سعدی گوید:
بسرو گفت: کسی میوه ای نمیآری
جواب داد که آزادگان تهی دستند
………………………………………………………
8- مُطرِب از گفتة حافظ غَزَلی نَغز بخوان
تا بـگویَـم که ز عـهدِ طَـرَبَم یاد آمد
موضوع بیت:عالم الست (حافظ و نوای خوش و عالم الست)
مضمون بیت: (غزل حافظ و شادي و طرب).
معنی واژگان: مطرب: رامشگر/ گفته: سروده/ نغز: دلکش، جذّاب/ بگويم: گفتن در اين مورد ترجمه ي قول است و قول آواز است بنابراين بگويم به معني «آواز سر دهم: است/ عهد طرب: زمان شادي
آرایه ها: نوعی جناس در مطرب با طرب /نوعی جناس در گفته با بگويم /تناسب در گفته و غزل و نغز
واج آرایی:تکرار حروف «ب»و«د»و«آوای«z»و«t»
معنی بیت: اي مطرب، غزلي زيبا از حافظ بخوان تا من يادي از دوران شاد جواني بکنم.
محصول بيت ــ اى مطرب از اشعار حافظ يك غزل خوب بخوان يا وقتى مستى غزلى بخوان تا بگويم كه سرور و شادى به خاطرم آمد. يا خود تا بگريم كه سرور و شادى به خاطرم آمد.
تا بگويم يعنى به سخن آيم و آواز بخوانم كه زمان طرب به يادم آمد و يا گريه كنم و آه بكشم.
