- *غزل 164 *
1- نَفَسِ بادِ صَبا مُشک فَشان خواهد شد
عالـمِ پـیــر، دِگَر باره جوان خواهدشد
2- اَرغـوان جامِ عَقـیقی به سَمن خواهد داد
چَشمِ نرگِس به شَقایق، نِگران خواهد شد
3- این تَطاول که کَشید از غَمِ هِجران بلبل
تا سـَراپـَردة گُل نَعــرِه زنان خواهد شد
زین تَطاول که کَشید از غَمِ هِجران بلبل
تا سـَراپـَردة گُل نَعــرِه زنان خواهد شد
4- گـر زِ مَسـجد به خَرابات شدم خُرده مگیر
مجلس وَعظ دِرازَست و زَمان خواهد شد
5- ای دِل، اَر عِشرَت امروز به فردا فِکنی
مایة نَقـدِ بَقا را که ضَمان خواهد شد
6- ماهِ شَعبان مَنِه از دست قَدَح ،کاین خورشید
از نَظَـر تـا شـَبِ عـیدِ رَمَـضان خـواهد شد
ماهِ شَعبان مَده از دست قَدَح ،کاین خورشید
از نَظَـر تـا شـَبِ عـیدِ رَمَـضان خـواهد شد
7- گُل عَـزیـزست غَنیمت شِمریدَش صحبت
که به باغ آمد ازین راه و ازآن خواهد شد
8- مُطرِبا مجـلس اُنس است، غزل خوان و سُرود
چند گویی که چُنین رفت و چُنان خواهد شد
9-حافـِظ از بَهـرِ تـو آمد سویِ اِقلیمِ وجود
قَدَمی نِه به وِداعَش که روان خواهد شد
*****************************
وزن غزل : فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن (بحر رمل مثمن مخبون اصلم )
1- نَفَسِ بادِ صَبا مُشک فَشان خواهد شد
عالـمِ پـیــر، دِگَر باره جوان خواهدشد
موضوع بیت: وصال(امید فراهم آمدن شرایط وصال.)
مضمون بیت: (مژده ي آمدن فصل بهار).
معنی واژگان: باد صبا: بادي که از طرف شمال يا مشرق مي وزد/ مشک فشان: معطّر، عطرآگين/ عالم پير: اشاره است به سردي زمستان و فصل پيري جهان/ جوان شدن عالم: آمدن فصل بهار است/
قواعد: باد صبا: اضافه ي توضيحي است، نفس باد صبا: اضافه ي استعاري است و نوعي تشخيص است يعني به باد صبا شخصيت انساني داده شده است.
آرایه ها: تضاد در پير و جوان / تناسب در نفس و باد و مشک فشان
واج آرایی: تکرار آواي «s» در آغاز بيت و تکرار حرف «ش» در پايان مصراع اول و تکرار حرف «ر» در مصراع دوم قابل توجه است و آوای«آ»
معنی بیت: دم باد بهاری از بوی گلها مشکبار خواهد گشت ، جهان که در زمستان چون پیران فرسوده ناتوان می نمود بار دیگر با فراز آمدن بهار خرم و با نشاط خواهد شد .
………………………………………………………………..
2- اَرغـوان جامِ عَقـیقی به سَمن خواهد داد
چَشمِ نرگِس به شَقایق، نِگران خواهد شد
موضوع بیت: وصال(امید فراهم آمدن شرایط وصال.)
مضمون بیت: (نشانه ي آمدن فصل بهار).
معنی واژگان: ارغوان: نام گلي است که همه ي شاخه هايش از گل سرخ پوشيده شده است/ عقيق: جواهري است به رنگ سرخ/ سمن: گل ياسمن که گلي سفيدرنگ است/ نرگس: گلي است سفيدرنگ که ميان گلبرگهاي آن زردرنگ است/ شقايق: نام نوعي لاله است/ نگران: نگاه کننده، نگرنده، در انتظار
قواعد: جام عقیقی : موصوف و صفت نسبی .
آرایه ها: جام عقيقي:استعاره از شکوفه های قرمز( تشبيه شکوفه هاي سرخ ارغوان به جامي پر از شراب سرخ)
معمولاً شعرا چشم معشوق را به نرگس تشبيه مي کنند/به گلها شخصيت داده شده است که ارغوان ساقي است و سمن شرابخوار است و نرگس در انتظار شقايق است، زيرا نرگس به طور طبيعي بيش از شقايق شکفته مي شود(تشخیص) و کلمه ي نگران با ايهام به کار رفته است/ تناسب در ارغوان و سمن و نرگس و شقايق و نشانه ي آمدن فصل بهار است/ تناسب در چشم و نگران
واج آرایی:تکرارآوای«gh»وحروف«ش»و«د»و«ن»و«م»
معنی بیت: ارغوان ساغر عقیق رنگ به یاسمن می دهد و دیدۀ نرگس ناظر به چهرۀ شقایق خواهد شد
…………………………………………………………………..
3- این تَطاول که کَشید از غَمِ هِجران بلبل
تا سـَراپـَردة گُل نَعــرِه زنان خواهد شد
موضوع بیت:وصال( امید فراهم آمدن شرایط وصال.)
مضمون بیت: (بلبل و رسيدن به وصال گل).
معنی واژگان: تطاول: ظلم و ستم و تعدّي/ کشيد: تحمل کرد/ سراپرده: بارگاه
قواعد: تطاول : مصدر باب تفاعل
آرایه ها: تناسب در گل و بلبل و نعره زنان / استعمال سرپرده براي گل لطافت و ظرافت خاصّي دارد/تناسب در تطاول و نعره زنان
واج آرایی:تکرار حروف«ک»و«ل»و«ر»و«ن»
معنی بیت: از این ستم که بلبل عاشق در روزگار جدائی به هنگام خزان تحمل کرد ، اینک که بهار فراز آمد با بانگ و خروش خود را به سرا پردۀ معشوق خویش گل می رساند .
………………………………………………………………….
4- گـر زِ مَسـجد به خَرابات شدم خُرده مگیر
مجلس وَعظ دِرازَست و زَمان خواهد شد
موضوع بیت: مسجد و خرابات در برابر هم
مضمون بیت: (اغتنام فرصت و تعارض مسجد و ميخانه).
معنی واژگان: خرابات: نوعي ميخانه که در خرابه هاي خارج شهر برقرار بوده است/ خرده مگير: ايراد مگير/ زمان خواهد شد: وقت از دست مي رود، فرصت از دست مي رود.
آرایه ها: تضاد در مسجد و خرابات / نوعی تضاد در خرده و دراز / تناسب در دراز وزمان /تناسب در مسجد و وعظ
واج آرایی: تکرار حرف «خ» و«س»و«ر»و«م» آواي «z»
معنی بیت: اگر از مسجد به میکدۀ معرفت روی آوردم عیبم مکن ، چه خطابۀ واعظ طولانی است و فرصت از دست می رود و باید دم را غنیمت شمرد .
…………………………………………………………………..
5- ای دِل، اَر عِشرَت امروز به فردا فِکنی
مایة نَقـدِ بَقا را که ضَمان خواهد شد
موضوع بیت: غنیمت شمردن فرصت.
مضمون بیت: (اغتنام فرصت، دم غنيمت دانستن).
معنی واژگان: اي دل: عزيز من! /ار: اگر/ عشرت: شادي و طرب/ مايه ي نقد بقا: سرمايه ي هستي، عمر/ ضمان: ضامن، تضمين کننده.
آرایه ها:تضاد در امروز و فردا / تناسب در مايه و نقد و ضمان / بقا و هستي به پول و سرمايه تشبيه شده است.
واج آرایی:تکرار حروف«ف»و«ق»و«ن»و«ر»
معنی بیت: ای دل من اگر عیش و خوشی امروز را تا فردا به تأخیر اندازی ، چه کسی ضامن خواهد شد که سرمایۀ گرانبهای زندگانی برای تو تا روز دیگر بپاید .
…………………………………………………………………..
6- ماهِ شَعبان مَنِه از دست قَدَح ،کاین خورشید
از نَظَـر تـا شـَبِ عـیدِ رَمَـضان خـواهد شد
موضوع بیت: غنیمت شمردن فرصت –سالک(عارف و قدر دانی از تجلی محبوب)-مقام محو
مضمون بیت: (ماه شعبان و ميخوارگي).
معنی واژگان: قدح: جام شراب/ عيد رمضان: عيد فطر، اول ماه شوال.
آرایه ها: نوعی ایهام تناسب و نوعی تضاد در ماه و خورشيد (اگرچه ماه در اينجا معني قمر نمي دهد)/ جام شراب به خورشيد تشبيه شده/ نعی تضاد در خورشيد و شب / تناسب در خورشيد و نظر/تناسب در شعبان و رمضان/ خورشید به استعاره مقصود باده یا آفتاب می .
واج آرایی: تکرار حرف «ن»و«ش»و«د»وآوای«z»
معنی بیت: در ماه شعبان وقت را غنيمت بدان و پيوسته باده بنوش، زيرا تا شب عيد فطر جام شراب خورشيدگون از نظر ناپديد خواهد شد.
محصول بيت ــ در ماه شعبان قدح را از دست منه زيراكه خورشيد قدح تا شب عيد رمضان ديده نخواهد شد يا از نظرها غائب خواهد شد. يعنى تا عيد نرسد قدح به دست گرفته نمى‌شود پس بايد فرصت را غنيمت دانست و آن‌قدر باده زد كه تا عيد كفايت كند.
…………………………………………………………………..
7- گُل عَـزیـزست غَنیمت شِمریدَش صحبت
که به باغ آمد ازین راه و ازآن خواهد شد
موضوع بیت:غنیمت شمردن فرصت
مضمون بیت: (عمر کوتاه گل)
معنی واژگان: عزيز: گرامي/ غنيمت شمردن: فرصت را از دست ندادن/ صحبت: همنشيني.
آرایه ها:تناسب در گل و باغ /تضاد در این و آن
واج آرایی:تکرار حروف«ت»و«ش»و«ن»و«ر»و«ز»
معنی بیت: به کنایه مقصود آن است که ایام دولت گل بسیار کوتاه است .
………………………………………………………………..
8- مُطرِبا مجـلس اُنس است، غزل خوان و سُرود
چند گویی که چُنین رفت و چُنان خواهد شد
موضوع بیت: غنیمت شمردن فرصت
مضمون بیت: (اغتنام فرصت، دم غنيمت دانستن، گذشته و آينده را از خاطر زدودن)
معنی واژگان: مطرب: رامشگر، آوازه خوان/مجلس انس: محفل دوستانه، محفل شادي و دلبستگي/ غزل: شعر عاشقانه/ سرود: ترانه، قول/ چنين رفت: سخن از گذشته/چنان خواهد شد: سخن از آينده.
آرایه ها: تناسب در مطرب و مجلس انس و غزل و خواندن و سرود / نوعی جناس در چنين و چنان
واج آرایی: تکرار حروف «س» و «چ»و«ن»
معنی بیت: اي مطرب، مجلس انس و دوستي است. غزل و سرود بخوان. تا کي مي گويي چنين شد و چنان خواهد شد؟
محصول بيت ــ اى مطرب، مجلس، مجلس آشنايان است غزل بخوان و سرود بخوان. يعنى غزل‌خوانى بكن و آواز بخوان. تا كى خواهى گفت كه در گذشته اين‌طور بود و در آينده آن‌طور خواهد شد يعنى تا كى از ماضى و مستقبل حرف مى‌زنى.
………………………………………………………………….
9-حافـِظ از بَهـرِ تـو آمد سویِ اِقلیمِ وجود
قَدَمی نِه به وِداعَش که روان خواهد شد
موضوع بیت: هبوط(سرّ هبوط آدمی، آمدنِ او به دنبال انسان کامل بود.)
مضمون بیت: (آرزوي حافظ)
معنی واژگان: اقليم وجود: جهان هستي، عالم ايجاد/ وداع: خداحافظي/ روان خواهد شد: خواهد رفت، از اين دنيا خواهد رفت
آرایه ها:تضاد در آمد و روان شدن /تضاد در آمد و وداع /ایهام در روان خواهد شد
واج آرایی:تکرار آوای«z»وحروف«م»و«ن»
معنی بیت: حافظ به امید دیدار تو به جهان هستی آمد ، برای بدرود کردن با وی یک گام پیش بنه که بشتاب از این سرای رخت بر خواهد بست و روان وی در اینجا نخواهد ماند .
………………………………………….
