- *غزل 122*
هر آن که جانبِ اهلِ وَفا نِگَه دارد
خداش،در همه حال از بَلا نگه دارد
1- هر آن که جانبِ اهلِ خدا نِگَه دارد
خداش،در همه حال از بَلا نگه دارد
2- حَدیثِ دوست نگویَم مَگَر به حَضرَتِ دوست
کــه آشــنـا سـُخَــنِ آشــنـا نـگــه دارد
3- دِلا مُعاش چُنان کن که گر بلغزد پای
فـرشـته‌ات به دو دسـتِ دُعا نگه دارد
4- گَرَت هواست که مَعشوق نَگسلَد پیمان
نـگاه دار سـَـرِ رشـتـه تـا نـگـه دارد
صَبا در آن سرِ زلف ار دلِ مرا بینـی
ز روی لُطف بگویَش که جا نگه دارد
5- صَبا بر آن سرِ زلف ار دلِ مرا بینـی
ز روی لُطف بگویَش که جا نگه دارد
6- چو گفتمش که دلم را نگاه دار ،چه گفت؟
ز دسـتِ بـنده چه خیزد؟ خـدا نگه دارد
سَر و زَر و دِل و جانَم فِدای آن مَحبوب
که حـَقِ صُحـبَتِ مِهر و وَفا نگه دارد
7- سَر و زَر و دِل و جانَم فِدای آن یاری
که حـَقِ صُحـبَتِ مِهر و وَفا نگه دارد
8- غُبارِ راه گُذارَت کجاست تا حافظ
بـه یـادگـارِ نَـسیـمِ صَـبا نـگه دارد
******************************* وزن غزل:مفاعلن فعلاتن مفاعلن فع لن(بحر مجتث مثمن مخبون اصلم)
1- هر آن که جانبِ اهلِ خدا نِگَه دارد
خداش،در همه حال از بَلا نگه دارد
موضوع بیت: تبعیّت (خیرخواه اولیا باش. کسی که با خدا باشد، خدا با اوست.)
مضمون بیت: جانبداري از بندگان «و مردان» خدا.
معنی واژگان:اهل خدا: بندگان خدا (الخلق عيالُ الله)، مردان خدا/ خداش: خدا او را
آرایه ها: جانب نگه داشتن کنایه از طرفداری و حمایت کردن.
واج آرایی: تکرار حرف «هـ» و آواي «آ» و «د»
معنی بیت: هرکس که از مردان الهي جانب داري کند، خدا او را در همه حال از بلا و مصيبت حفظ مي دارد.
محصول بيت ــ هر آن كسى كه جانب اهل وفا را رعايت كند خداوند آن شخص را از جميع بلايا محفوظ بدارد. آصفى غزلى در اين رديف دارد كه مطلعش مثل اين بيت دعا را مى‌رساند.
…………………………………………………………………
2- حَدیثِ دوست نگویَم مَگَر به حَضرَتِ دوست
کــه آشــنـا سـُخَــنِ آشــنـا نـگــه دارد
موضوع بیت: دوست و دشمن(با دوست باش نه بادشمن)
مضمون بیت: راز عشق و رازداري.
معنی واژگان:حديث: سخن، گفتگو/ حضرت: پيشگاه.
آرایه ها:نوعی اسلوب معادله/ ارسال مثل
واج آرایی: تکرار آوای «s» و «ش» و «گ»/ تکرار دوست و آشنا
معنی بیت: سخن ازعشق گفتن جزدرپیشگاه یارسزاوار نیست،چه دوست راز دوست را فاش نمی کند.
…………………………………………………………………
3- دِلا مُعاش چُنان کن که گر بلغزد پای
فـرشـته‌ات به دو دسـتِ دُعا نگه دارد موضوع بیت: خداوند و یاد او (کسی که با خدا باشد، خدا با اوست.)
مضمون بیت: زندگي توأم با راستي و درستي.
معنی واژگان:دلا: اي عزيز من/ معاش: زندگي/ بلغزد پاي: از روي سهو اشتباهي بکني يا خطري متوجّه تو شود/ فرشته: ملک، مقصود فرشته ي محافظ است/ دو دست دعا: معمولاً در موقع دعا دو دست را به سوي آسمان دراز مي کنند و ضمناً وقتي کسي را بخواهند نگه دارند با دو دست او را نگاه مي دارند
قواعد: دو دست دعا: اضافه ي اقتراني است يعني دو دستي که توأم با دعاست.
آرایه ها:تناسب در لغزيدن و پاي و دو دست و نگه داشتن /تضاد در پاي و دست
واج آرایی:تکرار حروف «ت» و «د» و نزدیکی مخرج آن ها.
معنی بیت: ای دل، آنگونه رفتار و زندگی کن که اگر درراه حیات خطری پیش آید و پایت ازجای برود،فرشتگان با برداشتن دست دعا به درگاه حق تو را ازگزندحوادث حفظ کنند.
………………………………………………………………
4- گَرَت هواست که مَعشوق نَگسلَد پیمان
نـگاه دار سـَـرِ رشـتـه تـا نـگـه دارد
موضوع بیت: عهد(وفای به عهد)
مضمون بیت: وفاداري به عشق
معنی واژگان:هوي: ميل، خواسته/نگسلد: پاره نکند/ سر رشته: رشته به معني نخ است.
آرایه ها: تناسب در نگسلد با رشته و سر و نگاه داشتن / رشته استعاره است براي عشق و محبت/ ارسال مثل.
واج آرایی: تکرار حروف «س» و«گ»
معنی بیت: اگرخواهی که یارعهد نشکند،سر رشتۀ وفا را ازدست مده تا دوست نیز رشتۀ محبت را گسسته ندارد.
…………………………………………………………….
5- صَبا بر آن سرِ زلف ار دلِ مرا بینـی
ز روی لُطف بگویَش که جا نگه دارد
موضوع بیت: دل(دل عاشق همیشه جایگاه معشوق است)
مضمون بیت: رضايت به اسارت در دام عشق.
معنی واژگان:صبا: بادي که از طرف شمال يا مشرق مي وزد و پيام بر و پيام آور عشاق است/ لطف: مهرباني/ معمولاً شعرا پيچ و تاب زلف معشوق را جايگاه دل عشّاق مي دانند که معشوق آن دلها را به وسيله ي دام زلف خويش اسير کرده است و در اينجا شاعر مي خواهد بگويد که به اين اسارت دل راضي است.
آرایه ها: تناسب در صبا و زلف/تناسب در سر و زلف/تناسب در سر و زلف و دل /تناسب در دل و جا
واج آرایی:تکرار حرف «ر» تکرار حرف «s»
معنی بیت: ای نسیم بهاری،اگردل مرا درخم گیسوی اودیدارکردی،به مهربانی و نرمی به دل پیغام برسان که ازجای خود دور مشو که پناهگاهی امن است.
……………………………………………………………….
6- چو گفتمش که دلم را نگاه دار ،چه گفت؟
ز دسـتِ بـنده چه خیزد؟ خـدا نگه دارد
موضوع بیت: خداوند و قضا و قدر او (همه کار به دست خداست.)
مضمون بیت: معشوق طنز گفتار حافظ.
معنی واژگان:دلم را نگاه دار: به پيمان عشق من وفادار باش/ ز دست بنده چه خيزد: کاري از دست بنده برنمي آيد/ بنده: هم به معني «من» است و هم به معني «عبد» يعني بنده ي خدا
قواعد: زدست بنده چه خیزد: استفهام مجازاً مفیدنفی.
آرایه ها: نوعی جناس در نگاه و نگه /نوعی جناس در گفتمش و گفت و دار و دارد/نوعی تضاد در خیزد و نگاه داشتن /ایهام در بنده/ در ترکيب خدا نگه دارد طنزي نهفته است، يعني در حقيقت معشوق از خودسلب مسؤوليت کرده است
واج آرایی:تکرار حروف «ت» و «د» و نزدیکی مخرج آن و «چ» و«گ»
معنی بیت: خواجه در ادامه ي مضمون بيت قبل مي فرمايد: وقتي به زلف يار گفتم که مقام و منزلت دل مرا نگاه دار، چه پاسخي داد؟ گفت: از دست من چه کاري ساخته است؟ خدا بايد نگاه دارد.
محصول بيت ــ وقتى به جانان گفتم كه دل و خاطر مرا نگه دار، گفت هرچه مى‌خواهى از خدا بخواه نه از بندگانش زيرا تا اراده خدا نباشد بنده به چيزى قادر نمى‌شود.
………………………………………………………….
7- سَر و زَر و دِل و جانَم فِدای آن یاری
که حـَقِ صُحـبَتِ مِهر و وَفا نگه دارد
موضوع بیت:عهد(وفای به عهد)
مضمون بیت: ارزش محبوب وفادار.
معنی واژگان:حقّ صحبت مهر و وفا: آنچه لازمه ي همنشيني توأم با عشق است.
آرایه ها:تناسب در سر و دل و جان /تناسب در دل و وفا و مهر /ترادف ملیح در سر و زر با مهر و وفا /جناس در سر و زر
واج آرایی: تکرار حرف «ر»
معنی بیت: سر و مال و دل و جانم فداي آن معشوقي که حقّ دوستي محبّت و وفاداري را نگه دارد.
محصول بيت ــ سرم و مالم و و دل و جانم فداى آن محبوب باشد كه حق صحبت مهر و وفا را رعايت نمايد يعنى وفادار و مهردار باشد نه غدار.
……………………………………………………………….
8- غُبارِ راه گُذارَت کجاست تا حافظ
بـه یـادگـارِ نَـسیـمِ صَـبا نـگه دارد
موضوع بیت: خداوند و یاد او (دل عاشق به یاد معشوق خوش است)
مضمون بیت: يادگار معشوق نزد عاشق.
معنی واژگان:راه گذار: محلّ عبور/ نسيم صبا: باد ملايم صبا که از سوي شمال يا مشرق مي وزد و پيام آور و پيام بر عشاق است.
آرایه ها: تناسب در غبار و راه گذار و نسيم صبا /تضاد در غبار و نسیم
واج آرایی: تکرار حرف «ر» و آوای «s»
معنی بیت: گرد راه تو را کجا توان یافت تا دلدادۀ تو حافظ به یادپیامی که باد بهاری همراه غبار قدم تو می آورد ، نزدخودنگاه دارد.
