- *غزل 106*
1- تَنَت به نازِ طَبیبان نیازمَند مَباد
وجودِ نازُکَت آزُردۀ گَزَند مباد
2- سَلامَتِ همه آفاق در سلامَتِ توست
به هیچ عارِضه، شَخصِ تو دَردمَند مباد
کَمالِ صورت و معنی ، زِ اَمنِ صِحَّتِ توست
که ظاهرت دُژَم و ، باطنت نَژَند مباد
3- جَمالِ صورت و معنی ، زِ اَمنِ صِحَّتِ توست
که ظاهرت دُژَم و ، باطنت نَژَند مباد
جَمالِ صورت و معنی ، زِ یُمنِ صِحَّتِ توست
که ظاهرت دُژَم و ، باطنت نَژَند مباد
درین چَمَن چو در آیَد خَزانِ یَغمائی
رهش به سَروِ سَهی قامَتِ بلند مباد
4- درین چَمَن چو در آیَد خَزان به یغمائی
رهش به سَروِ سَهی قامَتِ بلند مباد
5- در آن بَساط، که حُسنِ تو جلوه آغازَد
مَجالِ طَعنۀ بَدبین و ، بَد پَسَند مباد
هر آنکه رویِ چو ماهَت به چَشمِ بد بینَد
بر آتشِ تو به جُزچَشم او ، سِپَند مباد
6- هر آنکه رویِ چو ماهَت به چَشمِ بد بینَد
بر آتشِ تو به جُز جانِ او ، سِپَند مباد
7- شِفا ز گُفتۀ شَکَّر فَشانِ حافظ جوی
که حاجتت به عِلاجِ گُلاب و قَند مباد
*******************************
وزن غزل: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلات( بحر مجتث مثمن مخبون مقصور)
1- تَنَت به نازِ طَبیبان نیازمَند مَباد
وجودِ نازُکَت آزُردۀ گَزَند مباد
موضوع بیت: دعا (دعای عاشق در حق معشوق.)
مضمون بیت: آرزوي سلامت معشوق يا ممدوح.
معنی واژگان:ناز: نوازش کردن با دست، ضمناً ناز به معني تکبّر و تفاخر نيز هست که مي تواند در اينجا هم مورد توجّه قرار گيرد/ نازک: لطيف و ظريف، نازنين/ آزرده: در آزار، آزارمند/ گزند: آسيب، صدمه.
آرایه ها:تناسب در تن و ناز و طبيب و نازک و آزرده / نوعی جناس در ناز و نازک/نوعی جناس در ناز و نياز.
واج آرایی:تکرار حرف «ز» و «ن» و آوای «t»
معنی بیت: بدن تو به بی اعتنائی و کبر پزشکان محتاج مباد و پیکر ظریف و لطیف تو رنجۀ آسیب و درد نگردد.
………………………………………………………………….
2- سَلامَتِ همه آفاق در سلامَتِ توست
به هیچ عارِضه، شَخصِ تو دَردمَند مباد
موضوع بیت: قطب(انسان کامل قطب عالم امکا ن است)/دعا(دعای عاشق در حق معشوق.)
مضمون بیت: تندرستي معشوق يا ممدوح.
معنی واژگان:سلامت: سالم بودن، تندرستي/ عارضه: آسيب، مرض./ شخص: جسم، بدن، تن/ سلامت همه آفاق: ایمنی آسودگی کران تا کران گیتی
آرایه ها:تناسب در سلامت و عارضه و شخص و دردمند/ تضاد سلامت با عارضه و دردمند/ تناسب و ترادف در دردمند و عارضه /سلامت همه آفاق: مجازاً مقصود همۀ مردم جهان.
واج آرایی:تکرار «ت » و « د» و نزدیکی مخرج این دو حرف.
معنی بیت: سلامت جهان و مردم آن وابسته به سلامتي توست و تن و جسم تو هرگز دچار درد و يماري نشود.
محصول بيت ــ سلامت تمام عالم در سلامت تو است يعنى تو جان عالمى صحت تو سبب صحت عالم است پس وجود شريف تو خدا نكند كه با يك عارضه و يك مرض دردمند شود، يعنى مبتلا شود و به زحمت بيفتد.
…………………………………………………………………..
3- جَمالِ صورت و معنی ، زِ اَمنِ صِحَّتِ توست
که ظاهرت دُژَم و ، باطنت نَژَند مباد
موضوع بیت: قطب(انسان کامل قطب عالم امکا ن است)/دعا(دعای عاشق در حق معشوق.)
مضمون بیت: تندرستي ظاهري و باطني معشوق يا ممدوح.
معنی واژگان:جمال: زيبايي/ صورت: ظاهر/ معني: باطن/ امن: امنيّت، تأمين/ صحّت: تندرستي/ دُژم: افسرده، غمگين/ نژند: غصه دار، پريشان.
آرایه ها: ترادف در صورت با ظاهر/ترادف در معني با باطن
وصورت با معنا و ظاهر و باطن تضاد دارند.اسلوب معادله(صورت و معنی در مصراع اول با ظاهر و باطن در مصراع دوم) جمال با دژم تناسب دارد.
واج آرایی:تکرار حروف «ت» و «م»
معنی بیت: زیبائی ظاهر و کمال باطن در پناه تندرستی توست،امید است که ظاهرت افسرده و خاطرت غمزده نباشد.
…………………………………………………………………..
4- درین چَمَن چو در آیَد خَزان به یغمائی
رهش به سَروِ سَهی قامَتِ بلند مباد
موضوع بیت: قطب(هیچ کس زیان به قطب نمی رساند-جاودانگی قطب)/دعا(دعای عاشق در حق معشوق.)
مضمون بیت: آرزوي تندرستي معشوق يا ممدوح.
معنی واژگان:چمن: باغ، در اين بيت مقصود دنياست/ يغمايي: تاراج و غارت/ رهش … مباد: راهي پيدا نکند/ سهي قامت: راست قامت
آرایه ها:تناسب درچمن و خزان و سرو و سهي قامت /تناسب در خزان و یغما
واج آرایی:تکرار حروف «س» و «ی» و «د»، نزدیکی مخرج «د» و «ت» در مصراع دوم.
معنی بیت: چون پائیز در این گلستان به تاراج و یغما گری روی آورد،راه او به سوی سرو افراشتۀ بالای تو بسته باد.
…………………………………………………………………..
5- در آن بَساط، که حُسنِ تو جلوه آغازَد
مَجالِ طَعنۀ بَدبین و ، بَد پَسَند مباد
موضوع بیت: : قطب(هیچ کس زیان به قطب نمی رساند-جاودانگی قطب)/دعا(دعای عاشق در حق معشوق.)
مضمون بیت: زيبايي معشوق يا ممدوح و دوري از طعنه ي حسودان.
معنی واژگان:بساط: پهنه، جا، مقام./ حسن: زيبايي/ آغازد: آغاز کند/ جلوه: تجلّي، جلوه گري/ مجال: ميدان، فرصت/ طعنه: سرزنش/ بدپسند: بدسليقه و بدخواه
آرایه ها:تناسب در بساط و مجال /تناسب در حسن و جلوه
واج آرایی:تکرار حرف «ب»
معنی بیت: در آن پهنه که زیبائی تو به جلوه و نمایش پردازد،آن را که از بد سرشتی چشم زیبا پسند ندارد و خوب به دیده اش بد و بد خوب نماید،فرصت عیب جویی و سرزنش مباد.
…………………………………………………………………..
6- هر آنکه رویِ چو ماهَت به چَشمِ بد بینَد
بر آتشِ تو به جُز جانِ او ، سِپَند مباد
موضوع بیت:انسان کامل(انسان کامل از بدی بدان در امان است)
مضمون بیت: چشم بد از چهره ي محبوب دور.
معنی واژگان:چشم بد: چشمي که چشم زخم مي زند/ آتش و سپند: در زمان قديم براي رفع چشم زخم از شخصي، آتشي براي آن شخص برپا مي کردند (آتش تو) و بر روي آن آتش دانه هاي گياهي به نام اسفند يا اسپند (مخفّف آن = سپند) مي ريختند و اين کار را رفع کننده ي چشم زخم مي دانستند
آرایه ها: تناسب در روي و ماه و چشم و ديدن /تناسب در آتش و سپند
واج آرایی: تکرار حرف «ب»
معنی بیت: هرکس که چهرة ماهوش تورا با دیدة بد پسند بنگرد و خوبی و حسن را نبیند،در آتش سوزان خشم تو جان وی سپند باد ؛ در جامع نسخ دیوان حافظ تألیف مسعود فرزاد در صفحۀ 123 «بجز برآتش غم»به جای «برآتش تو به جز»آمده که برمتن ترجیح دارد.
…………………………………………………………………..
7- شِفا ز گُفتۀ شَکَّر فَشانِ حافظ جوی
که حاجتت به عِلاجِ گُلاب و قَند مباد
موضوع بیت: حافظ و شعر او –قطب(سخن عارفِ واصل مایه ی شفای دل است.)
مضمون بیت:سخن حافظ مايه ي شفا و تندرستي.
معنی واژگان:شفا: تندرستي./ گفته ي شکّرفشان: سخن شيرين/ علاج: مداو، درمان/ در زمان قديم گلاب و قند به عنوان دارو در طبّ سنّتي به کار مي رفته است که دردسر و بيهوشي و گرمي و خشکي و حرارت را دفع مي کرده است
آرایه ها: تناسب در شکر و قند /تناسب در شفا و علاج و گلاب و قند
واج آرایی: تکرار حروف «ش» و «ج» و «ح» و «z»
معنی بیت: از شعر شيرين و سخنان دل نشين حافظ درمان درد خود را بطلب که اميد است براي درمان درد خود هرگز نيازي به شربت گلاب و قند نداشته باشي.
محصول بيت ــ خواجه به دوستش كه مريض شده خطاب مى‌فرمايد. شفا را از كلام شكرفشان حافظ بخواه يعنى براى شفا از مرض اشعار شيرين چون شكر حافظ را بخوان كه علاج‌پذير باشى تا كه به گلاب و قند محتاج نشوى.
