- *غزل 99*
1-دِلِ مــن در هـَوایِ رویِ فَــرُّخ
بُـوَد آشُفـتـه هم چون مویِ فرّخ
به جُز هِندویِ زلفش هیچکس نیست
که بـَرخورباشـداو از رویِ فـرّخ
2- به جُز هِندویِ زلفش هیچکس نیست
که بـَرخوردار شـد از رویِ فـرّخ
سـیاهی نیـک بختست آنکه دایِم
بُوَد هَمــراه و هــم زانویِ فرّخ
3- سـیاهی نیـک بختست آنکه دایِم
بُوَد هَمــراز و هــم زانویِ فرّخ
شـود چـون بید لَرزان سروِ بُستان
اگر بینـد قـَدِ دلجـویِ فــرّخ
4- شـود چـون بید لَرزان سروِ آزاد
اگر بینـد قـَدِ دلجـویِ فــرّخ
5-بـِدِه ســـاقی شـرابِ ارغـــوانی
به یــادِ نـرگسِ جــادویِ فرّخ
6- دوتـا شـد قـامتم همچون کمانی
زِ غَـم پیـوسته چون ابرویِ فرّخ
7- نَسیـمِ مُشـکِ تـاتاری خَجِل کرد
شَمیـم زُلـفِ عَنبـر بـویِ فـرّخ
8-اگـر مِیلِ دل هرکس، به جائیست
بُوَد مِـیـلِ دلِ من سـویِ فـّرخ
غـلامِ خاطِرِ آنـم ،کـه باشــد
چـو حافظ چاکِرِ هندویِ فرّخ
9- غـلامِ هـمّـتِ آنـم ،کـه باشــد
چـو حافظ بنده و هندویِ فرّخ
* * * * * *
وزن غزل: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (بحر هزج مسدس محذوف)
1-دِلِ مــن در هـَوایِ رویِ فَــرُّخ
بُـوَد آشُفـتـه هم چون مویِ فرّخ
موضوع بیت: اظهار ارادت.
مضمون بیت: اظهار ارادت
معنی واژگان:هوا: عشق، دوستي/ فرّخ: از غلامان و امراي دربار شاه شجاع است که در لشکرکشي شاه شجاع به آذربايجان شرکت داشت و عليه سلطان حسين ايلکاني جنگيد و از خود دلاوريهاي زيادي نشان داد/ آشفته: پريشان
آرایه ها:تناسب دردل وروی و موی
واج آرایی: تکرار حرف «ي»
معنی بیت: دل من در آرزوي ديدن چهره ي زيباي فرّخ چون گيسوي او مضطرب و پريشان است.
محصول بيت ــ دل من در عشق روى فرخ و در محبتش چون موى فرخ آشفته و پريشان است.
………………………….
2- به جُز هِندویِ زلفش هیچکس نیست
که بـَرخوردار شـد از رویِ فـرّخ
موضوع بیت: زلف سياه تنها کامروا.
مضمون بیت: زلف سياه تنها کامروا
معنی واژگان: برخوردار: بهره مند/ هندوی زلف: سیاهی که گیسوی مشکین است
قواعد: هندوي زلف: اضافه ي تشبيهي است که زلف به غلام سياه تشبيه شده است. هندوی زلف: اضافة بیانی.
آرایه ها:تناسب در زلف و روی
واج آرایی:تکرارحروف«ز»و«ر»
معنی بیت: به جز گيسوي سياه فرّخ کس ديگري از چهره ي زيباي او نصيب و بهره نبرد.
محصول بيت ــ كسى نيست كه به جز از هندوى زلف فرخ از رويش هم برخوردار باشد يعنى هر كس كه از فرخ برخوردار شده فقط از هندوى زلفش بوده اما از روى وصالش كسى بهره‌مند نشده ــ مراد اين است فرخ به قدرى پاك‌دامن است كه به جز از زلفش كسى از او متمتع نمى‌شود.
……………………………………
3- سـیاهی نیـک بختست آنکه دایِم
بُوَد هَمــراز و هــم زانویِ فرّخ
موضوع بیت: زلف نيک بخت.
مضمون بیت: زلف نيک بخت
معنی واژگان:همراز: دوست رازدار/ هم زانو: همنشين، دوست، نديم.
آرایه ها:تناسب در راز با سیاهی
واج آرایی: تکرار حرف «هـ»
معنی بیت: آن سياهي که پيوسته محرم و هم نشين فرّخ است، بسيار خوشبخت است.
محصول بيت ــ آن سياهى كه هميشه همراه و هم‌زانوى فرخ است سياه خوش طالعى است.
………………………………
4- شـود چـون بید لَرزان سروِ آزاد
اگر بینـد قـَدِ دلجـویِ فــرّخ
موضوع بیت: قدّ و بالاي فرخ
مضمون بیت: قدّ و بالاي فرخ
معنی واژگان:سرو آزاد: نوعي درخت سرو که صاف و بلند است/ دلجو: مورد پسند، پسنديده.
آرایه ها:تناسب در بيد و سرو با هم و سرو و قد با هم تناسب دارند/ تشبيه تفضيل، قدّ فرخ برتر از سرو است.
واج آرایی:تکرارحرف«د»
معنی بیت: وقتي که سرو آزاد، قامت بلند و پسنديده ي فرّخ را مي نگرد، از شدّت حسادت چون بيد بر خود مي لرزد.
محصول بيت ــ سرو بستان اگر قد دلجوى فرخ را ببيند چون بيد لرزان شود، يعنى قامت خرامان فراخ را اگر سرو ببيند از غيرتش بى‌اختيار مى‌لرزد.
…………………………….
5-بـِدِه ســـاقی شـرابِ ارغـــوانی
به یــادِ نـرگسِ جــادویِ فرّخ
موضوع بیت: چشم يار و شراب مست کننده.
مضمون بیت: چشم يار و شراب مست کننده
معنی واژگان:شراب ارغواني: شرابي سرخ رنگ به رنگ گل ارغوان/ نرگس جادو: نرگس افسونگر
آرایه ها:تناسب در ارغوان و نرگس / تناسب در مستي حاصل از شراب با چشم (مست) يار / نرگس جادو: به استعاره چشم مقصود است/ نرگس جادو: چشمان جادوگر يار به گل نرگس تشبيه شده
واج آرایی:تکرارحروف«ی»و«د»
معنی بیت: اي ساقي، به ياد چشم زيبا و افسونگر فرّخ باده ي سرخ بده تا بنوشيم.
محصول بيت ــ اى ساقى به ياد نرگس جادوى فرخ شراب ارغوانى بده يعنى به عشق او.
…………………………….
6- دوتـا شـد قـامتم همچون کمانی
زِ غَـم پیـوسته چون ابرویِ فرّخ
موضوع بیت: قامت عاشق و ابروي يار.
مضمون بیت: قامت عاشق و ابروي يار
معنی واژگان:دوتا: خميده/ پيوسته: براي هميشه و نيز
آرایه ها: کلمه ي پيوسته مناسبتي دارد با ابرو (ابروي پيوسته)/تناسب در دوتا و پیوسته /تناسب در کمان و ابرو
واج آرایی:تکرار حروف«ت»و«م»و«ن»
معنی بیت: قامتم از غم پيوسته خميد و چون ابروي فرّخ کماني گشت.
محصول بيت ــ قامتم از غم مثل كمان دولا شد چون ابروى فرخ.
……………………………….
7- نَسیـمِ مُشـکِ تـاتاری خَجِل کرد
شَمیـم زُلـفِ عَنبـر بـویِ فـرّخ
موضوع بیت: زلف يار خوشبوتر و سياه تر از مشک.
مضمون بیت: زلف يار خوشبوتر و سياه تر از مشک
معنی واژگان:نسيم: بو/ مشک تاتاري: مشکي که از ولايت تاتار مي آوردند/ شميم: بو، رايحه/ عنبربو: آنچه بوي عنبر مي دهد که آن هم مادّه اي است خوشبو که از بالن دريايي مي گيرند، معطّر.
قواعد: تشبيه تفضيل
آرایه ها: تناسب در نسيم و مشک و شميم و عنبر /جناس در نسیم و شمیم
واج آرایی:تکرارحروف«م»و«ر»
معنی بیت: بوي خوشي که از گيسوي معطّر فرّخ به مشام مي رسد، آن چنان خوش بوست که مشک تاتاري را شرمسار کرده است.
محصول بيت ــ شميم، يعنى رايحه زلف عنبر بوى فرخ نسيم مشك تاتارى را شرمنده كرد.
……………………………
8-اگـر مِیلِ دل هرکس، به جائیست
بُوَد مِـیـلِ دلِ من سـویِ فـّرخ
موضوع بیت: تمايل به يار
مضمون بیت: تمايل به يار
معنی واژگان: ميل: تمايل، توجّه
آرایه ها:تکرارملیح میل و دل
واج آرایی: تکرار «ل»
معنی بیت: اگر آرزوي دل هرکس به جانبي است؛ دل من نيز سوي فرّخ و عشق او تمايل دارد.
محصول بيت ــ اگر ميل دل هر كس به جايى مقيد و متعلق باشد ميل دل من به جانب فرخ است يعنى مقيد و متعلق به اوست خلاصه جانان من فرخ است.
…………………
9- غـلامِ هـمّـتِ آنـم ،کـه باشــد
چـو حافظ بنده و هندویِ فرّخ
موضوع بیت: حافظ، غلام فرّخ.
مضمون بیت: حافظ، غلام فرّخ
معنی واژگان:همّت: اراده/ هندو: غلام
آرایه ها: تناسب در غلام و بنده و هندو
واج آرایی:تکرارحرف«م»
معنی بیت: من غلام همّت بلند آن کسي هستم که چون حافظ، عاشق و بنده ي فرّخ باشد.
محصول بيت ــ غلام همت آن كسى هستم كه چون حافظ خدمتكار و غلام فرخ باشد حاصل اين‌كه غلام آن كسى هستم كه فرخ آغا را دوست بدارد.
