- *غزل 75*
1 – خوابِ آن نرگِسِ فَتّانِ تو بیچیزی نیست
تابِ آن زلفِ پَریشانِ تو بیچیزی نیست
2- از لَبَت شیر، رَوان بود که من میگفتم
این شَکَر گِردِ نَمَکدانِ تو بیچیزی نیست
3- جان درازیِّ تو بادا که یَقین میدانم
در کَمان ناوَکِ مژگانِ تو بی چیزی نیست
4- مُبتلائی به غمِ مِحنَت و اندوهِ فِراق
ای دل این ناله و اَفغانِ تو بیچیزی نیست
5-دوش باد از سَرِ کویَش به گُلستان بِگُذَشت
ای گل این چاکِ گَریبانِ تو بیچیزی نیست
*چشمۀ آب حیات است دهانت اما
بر لبت چاه زنخدان تو بی چیزی نیست
6- دَردِ عشق ارچه دِل از خَلق نِهان میدارد
حافظ این دیدة گِریانِ تو بیچیزی نیست
*****************************
وزن غزل:فاعلاتن فعلاتن فع لان(بحر رمل مثمن مخبون اصلم مسبغ)
1 – خوابِ آن نرگِسِ فَتّانِ تو بیچیزی نیست
تابِ آن زلفِ پَریشانِ تو بیچیزی نیست
موضوع بیت: تجلّی ( جلوه های جلالیِ زلف و جمالیِ چشم محبوب برای به دام انداختن مُحب)
مضمون بیت: چشم و زلف معشوق و ناشکيبا کردن عاشق
معنی واژگان:خواب: در اينجا خمارآلود بودن و بيماري دل انگيز چشم است/ نرگس: مقصود چشم معشوق است/ فتّان: فتنه انگيز، ناشکيبا کننده ي عاشق/ تاب: پيچش، پيچ و تاب/ بي چيزي نيست: بدون علّت و بي جهت نيست.
قواعد: فتان: صفت نرگس.
آرایه ها: نوعی جناس در خواب و تاب/نوعی جناس در فتان و پريشان / تناسب در نرگس فتان و زلف پريشان / نرگس فتان: استعاره از چشم یار
واج آرایی: تکرار آوای«آ»وحروف«ن»و«ت»و«ز»
معنی بیت: خواب نرگس چشم فتنه انگیز تو بی علتی نیست، مقصود آنکه فتنۀ خفته ایست که به زودی بیدار میشود.پیچ وتاب گیسوی آشفتۀ تو بی دلیل نیست یعنی برای به کمند افگندن دلهای عاشقانست.
……………………………
2- از لَبَت شیر، رَوان بود که من میگفتم
این شَکَر گِردِ نَمَکدانِ تو بیچیزی نیست
موضوع بیت: تجلّی (جلوه های جمالی دهان محبوب برای به دام انداختن مُحب )
مضمون بیت: لب و دهان معشوق
معنی واژگان:روان: جاري/ شکر: مراد لب معشوق است/ نمکدان: دهاني که سخنان بانمک از آن بيرون مي آيد.
آرایه ها: تناسب در شير و شکر /تناسب در لب و شکر /تناسب در نمک و لب/تضاد درشکر و نمک /تناسب درلب و گفتن
واج آرایی: تکرار حرف «ن»و«م»و«گ»و«ک»
معنی بیت: هنوز خردسال بودی که من با خود میگفتم :این لب شکرین بر پیرامون دهان نمکین تو خالی از حسن و ملاحت نیست.
…………………………….
3- جان درازیِّ تو بادا که یَقین میدانم
در کَمان ناوَکِ مژگانِ تو بی چیزی نیست
موضوع بیت: تجلّی (تجلّی جلالی مژگان و ابروی محبوب و دعا در حق او برای به دام انداختن محب)
مضمون بیت: ابرو و مژگان يار
معنی واژگان:جان درازي تو باد: عمرت دراز باد /ناوک: در اينجا مقصود تير است، البته ناوک وسيله اي جنگي است که تير کوچک غلاف دار است.
آرایه ها: کمان: کنايه از ابروي معشوق است./ مژگان به ناوک تشبيه شده است./ ایهام تضاد در جان درازي و ناوک و کمان / تناسب در کمان و ناوک /ایهام جناس در جان و کمان و میدان/ ایهام جناس در کمان و مژگان
واج آرایی: تکرار حرف «ن»و«ی»و«د»و«ک»
معنی بیت: عمرت دراز باد که درست میشناسم و در می یابم که تیر مژه در کمان ابرو نهادن بی هدفی نخواهد بود، مقصود آنکه آماجگاه این تیر دل عاشق است.
…………………………..
4- مُبتلائی به غمِ مِحنَت و اندوهِ فِراق
ای دل این ناله و اَفغانِ تو بیچیزی نیست
موضوع بیت: عشق (نالة عاشق در فراق معشوق)
مضمون بیت: ناله و افغان دل به جهت عشق و فراق
معنی واژگان:غم محنت: اندوه رنج عشق/ اندوه فراق: غم دوري از معشوق
آرایه ها: تناسب در غم و محنت و اندوه و فراق و ناله و افغان /تناسب در فراق و ناله و افغان /ترادف در غم و اندوه و محنت /ترادف در ناله و افغان
واج آرایی: تکرار حرف «ن»و«م»و«ب»و«ل» آوای«gh»
معنی بیت: اي دل، به اندوه و رنج دوري مبتلا شدي. اين ناله و فرياد تو بدون دليل و علّت نيست.
محصول بيت ـ اى دل به غم و محنت و غصه فراق مبتلايى و اين ناله و فغان تو بى‌علت نيست، يعنى عاشق شده‌اى و مقتضاى عشق فرياد و فغان و انين مى‌باشد.
……………………………….
5-دوش باد از سَرِ کویَش به گُلستان بِگُذَشت
ای گل این چاکِ گَریبانِ تو بیچیزی نیست
موضوع بیت: تجلّی ( تأثیر صفات معشوق ازلی در عالم )- نفحات ربّانی
مضمون بیت: بوي کوي دوست و حسادت گل
معنی واژگان:دوش: ديشب/ چاک گريبان گل: وقتي غنچه گريبانش چاک مي شود تبديل به گل شکفته مي شود و اکنون گل بوي معشوق را شنيده است و از حسد و عشق (هر دو) گريبانش را چاک زده است.
آرایه ها: تناسب و جناس در گلستان و گل /تناسب در باد و گلستان و گل /تناسب در باد و بگذشت /تناسب در باد و سرکو
واج آرایی: تکرار «گ» و «ش» و «چ»و«د»و«س»و«ت»
معنی بیت: دیشب نسیم از کوی یار به گلزار وزید.ای گل،گریبان چاک تو را موجبی است، مقصود آنکه گل از شوق آمدن نسیم کوی محبت گریبان خود را چاک زده است.
…………………
6- دَردِ عشق ارچه دِل از خَلق نِهان میدارد
حافظ این دیدة گِریانِ تو بیچیزی نیست
موضوع بیت: گریة سحری حافظ
مضمون بیت: حافظ عاشق و ديده ي گريان
معنی واژگان:دل و ديده معارض يکديگرند، دل نهان مي کند و ديده آشکار مي کند
آرایه ها:تناسب در درد و دیدۀ گریان /ایهام تضاد در درد نهان داشتن با دیدۀ گریان /تناسب در دل و دیده
واج آرایی: تکرار حرف «د»و«ی»و«ن»
معنی بیت: اگر چه دل غم عاشقی را از مردم پنهان میدارد ولی ای حافظ این چشم اشکبار تو بی کار نمی ماند و را ز تو را فاش می کند.
…………………….
